زایلە - امروز شنبه ۱۶ مارس ٢٠۲۴ برابر ٢۶ اسفند ١۴٠٢ هجری شمسی، سی و ششمین سالگرد حمله‌ی شیمیایی به حلبچه است.
٣٦ سال پیش در ساعت 2 بعدازظهر ١٦ مارس 50 فروند میراژ بمب‌افکن و هواپیمای سوپراتاندارد فرانسوی رژیم بعث عراق با حرکت از افق غرب آسمان آبی حلبچه و گردش به سمت جنوب، هر یک، 4 بمب شیمیایی 500 کیلویی را بر سر ساکنان بی‌پناه حلبچە ریختند. درعرض چند دقیقه ابر زردرنگی بر آسمان حلبچه سایه انداخت و تراژدی جنگی و انسانی بی‌مانندی پس از جنگ جهانی دوم رخ داد که هزاران نفر از شهروندان بی‌پناه و غیرنظامی را در گام فرشته مرگ فرد برد؛ مرگ شهروندان حلبچه مرگی با طعم خردل (ایپریت) و با چاشنی تاول‌زای گاز اعصاب تابون و سارین و بوی مرگ‌آور سیانوژن بود.
بر اثر این حملە بیش از ۵۰۰۰ غیرنظامی کشته و بیش از ۱۰۰۰۰ نفر دیگر مصدوم شدند که برخی از آنها هنوز از درد آن مصدومیت رنج می برند.
بر اساس آمار‌ها ۶۸ درصد قربانیان زیر ۱۸ سال بوده‌اند بر اثر آن حمله شیمیایی ۱۹۸ روستا از ۲۱۶ روستا به طور کامل ویران شده‌اند و احشام و محصولات کشاورزی و طبیعت منطقه به طور صددرصد دچار زیان شد.
این در حالی است که ۲۱۱ کودک از ۷۴ خانواده در پی فرار شهروندان به ایران مفقود شده‌اند و تعداد کمی از آنان توانسته به آغوش خانواده‌هایشان برگردند.
سطح وسیع و حجم گسترده رژیم بعث عراق در استفاده از تسلیحات شیمیایی علیه مردم حلبچه چنان بود که پروفسور اوبن هندریکس، رئیس آزمایشگاه سم‌شناسی بیمارستان گان فلاندر بلژیک گفت که عراق از 3 نوع گاز مختلف علیه حلبچه استفاده کرده است. این گازها شامل گاز خردل (ایپریت)، گازهای اعصاب (تابون، سارین یا سومان)، VX و گاز سیانوژن هستند.
این عوامل شیمیایی توسط کشورهای غربی و با واسطه‌گری فرانس فان آن‌رات هلندی به دست عراق رسیده بود. ابعاد جنایت جنگی رژیم بعث علیه بشریت در حلبچه آنچنان گسترده بود که به‌رغم سکوت رسانه‌ای غرب، موقعیت بین المللی عراق و حامیان غربی و عربی وی را بسیار تضعیف کرد.
دیپلماسی فعال ایران برای رسانه‌ای ساختن این جنایت، واکنش‌های بسیاری را در عرصه بین‌المللی برانگیخت.
انتشار عکس‌های قربانیان حلبچه توسط عکاسان ایرانی به‌دلیل آنکه در لحظه مرگ آنان گرفته شد بسیار تکان‌دهنده بود و بازتاب و تأثیر فراوانی بر افکار عمومی جهانی گذاشت. از میان این همه تصویر عکس عمر خاور، مرد کردی که کودک یک ساله‌‌اش را در آستانه در خانه‌‌اش در آغوش داشت به‌عنوان نماد فاجعه حلبچه شناخته شده است.
با این حال با بی‌توجهی جامعه جهانی و سازمان ملل متحد، فاجعه حلبچه کمتر جایی در رسانه‌ها و افکار عمومی بین‌المللی یافت تا این جنایت نیز در کنار دیگر جنایت‌های رژیم بعث نادیده انگاشته شود.
با گذشت بیش از سه دهه، هنوز ۹۰۰ نفر از مجروحان تحت‌تأثیر گازهای شیمیایی هستند و در میان ساکنان این منطقه میزان سقط جنین ۴ برابر، سرطان روده‌ی بزرگ ۱۰ برابر و بیماری‌های قلبی چهار برابر افزایش یافته است و بیماری های پوست و چشم افزایش یافته و بسیاری از مصدومان هنوز تحت درمان مستمر هستند و سالیانە چند گروە از آن ها برای درمان بە ایران اعزام می شوند و هر سال تیم های متخصص پزشکی ایران نیز برای تکمیل روند درمان و معالجات مصدومان شیمیایی بە حلبچە سفر می کنند.
در سی و ششمین سالگرد بمباران شیمایی حلبچە هنوز از چهرە این شهر درد این جنایت رخت برنبستە و ساکنان آن نیز از بە حاشیە راندن شهرشان و عدم توسعە یافتگی، بە شدت از دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق انتقاد دارند.
در ٢٣ دسامبر ۲۰۰۵، دادگاه عالی هلند یک تاجر هلندی به نام فرانس ون آن را به دلیل خرید مواد شیمیایی در بازارهای بین المللی، فروش آنها به رژیم بعث و استفاده از آنها علیه غیرنظامیان در حلبچه به ۱۵ سال زندان محکوم کرد.
علی حسن مجید معروف به "علی شیمیایی" در ۲۴ ژوئن ٢٠٠٧ به عنوان عامل اصلی حمله‌ی شیمیایی به حلبچه دستگیر و در ۲۵ دسامبر١٠١٠ اعدام شد. پس از ٣۴ جلسه دادگاه عالی جنایی عراق در سال ٢٠١٠ حمله‌ی شیمیایی به حلبچه را نسل‌کشی اعلام کرد.
مجلس نمایندگان عراق در ١٧ مارس ٢٠١١، در چهل و چهارمین جلسه‌ی عادی خود نسل‌کشی حلبچه را اعلام کرد و دادگاه عالی جنایی عراق این حمله را نسل‌کشی نامید. اما دولت‌های پی‌درپی عراق تاکنون به شهروندان حبلچه غرامت پرداخت نکردە اند.
در سطع بین‌الملل نیز تاکنون پارلمان‌های کانادا در ۱۶ مارس ٢٠١٠ و اتریش در ۲۴ مارس ٢٠٢٣ حمله‌ی شمیایی حلبچه را به عنوان نسل‌کشی تصویب کرده‌اند.
