زایلە - پس از تأخیرهای مکرر، قرار است بالاخره ششمین انتخابات پارلمانی کردستان عراق از سال ۱۳۷۱/ ۱۹۹۲ ماه آینده برگزار شود. این انتخابات که در ابتدا برای سال ۱۴۰۱/ ۲۰۲۲ برنامه‌ریزی شده بود، با موانع بسیاری مواجه شد که عمدتاً در اختلافات بین دو حزب حاکم اقلیم کردستان، حزب دموکرات کردستان مستقر در اربیل و اتحادیه‌ی میهنی کردستان مستقر در سلیمانیه، ریشه داشتند.
در آستانه‌ی این انتخابات، احزاب سیاسی با یک چشم‌انداز انتخاباتی بسیار متفاوت مواجه شده‌اند. شاید یکی از مهم‌ترین تغییرات در پارلمان کردستان، تصمیم دادگاه فدرال عراق در اسفند گذشته/ فوریه سال جاری مبنی بر حذف ۱۱ کرسی پارلمانی اختصاص‌داده‌شده به اقلیت‌ها باشد.
حزب دموکرات کردستان برای مدت‌ها متهم بود که کنترل این کرسی‌های سهمیه‌ای را به دست دارد، چرا که قانونگذاران اقلیت معمولاً در تصمیمات اصلی همسو با این حزب رأی می‌دادند. به این ترتیب، تصمیم حذف این کرسی‌ها در ابتدا حزب دموکرات کردستان و چند حزب اقلیت را بر آن داشت که انتخابات را تحریم کنند. اما با تخصیص ۵ کرسی به اقلیت‌ها توسط دادگاه عالی عراق، این تهدید مرتفع شد.
تغییر مهم دیگر این است که این انتخابات اکنون تحت نظارت کمیسیون مستقل انتخابات عراق برگزار خواهد شد. این تحول جدید روزنه‌ی امیدی در میان احزاب اپوزیسیون ایجاد کرده است که رقابتی عادلانه‌تر در پیش خواهد بود.
در این چشم‌انداز جدید انتخاباتی، نارضایتی عمومی از ساختار سیاسی اقلیم کردستان، دوگانه‌ی حاکم، یعنی حزب دموکرات و اتحادیه‌ی میهنی کردستان را در وضعیت دشواری قرار داده است. رهبران این دو حزب متوجهند که کنترل کم‌ترشان بر اهرم‌های قدرت این منطقه‌ی نیمهخودمختار ممکن است از نارضایتی‌‌های روزافزون از حکومتشان بکاهد، اما در عین حال ممکن است به احزاب اپوزیسیون بال و پر دهد و قوانین بازی سیاسی که اربیل و سلیمانیه به نفع خود پرورانده‌اند را به چالش بکشند.
آیا حزب دموکرات کردستان در موضع ضعف قرار دارد؟
بنا بر اکثر گزارش‌ها، حزب دموکرات کردستان در مورد انتخابات پیش رو نگران است. این حزب از سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ که نتوانست در کنار مقتدی صدر، رهبر عرب و شیعه‌ی جنبش صدر، و محمد الحلبوسی، سیاستمدار برجسته‌ی سنی و رئیس پیشین پارلمان، یک دولت "اکثریت ملی" تشکیل دهد، در موضعی دفاعی قرار گرفته است.
در نهایت احزاب هم‌پیمان با ایران در هیئت هماهنگی شیعیان که اکنون در قدرت هستند، این اقدام را متوقف کردند. از آن زمان، مواضع حزب دموکرات کردستان با منافع تهران در تضاد قرار گرفته است و از سوی دیگر اتحادیه‌ی میهنی کردستان روابط نزدیک خود با ایران را بیش از پیش تقویت کرده است. پس از کناره‌گیری مقتدی صدر از سیاست در مرداد ۱۴۰۱/ اوت ۲۰۲۲ و برکناری الحلبوسی از ریاست پارلمان در آبان ۱۴۰۲/ نوامبر ۲۰۲۳، حزب دموکرات کردستان روز به روز متحدانش در بغداد را از دست داده است.
در نتیجه، رهبری حزب دموکرات کردستان نگران است که تسلطش بر اقلیم کردستان به خطر بیفتد؛ به ویژه از طریق توافقات احتمالی میان جناح‌های متحد ایران در بغداد و اتحادیه‌ی میهنی کردستان. حزب دموکرات کردستان در تلاش برای تقویت موقعیت خود، در اردیبهشت‌ماه/ می سال جاری نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان که از مقامات ارشد این حزب است را به تهران فرستاد تا پیش از انتخابات ۲۹ مهر/ ۲۰ اکتبر راه‌های آشتی و نزدیکی را پیگیری کند. افزون بر این، بارزانی و دیگر مقامات ارشد حزب دموکرات کردستان روز ۲۲ شهریور/ ۱۲ سپتامبر میزبان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور جدید ایران بودند.
حزب دموکرات کردستان زیر ذره‌بین اتحادیه‌ی میهنی
استراتژیست‌های حزب دموکرات کردستان احتمالاً کاهش نزدیک به ۱۱۰ هزار رأی در انتخابات پارلمانی ملی عراق در سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ نسبت به انتخابات پارلمان کردستان در سال ۱۳۹۷/ ۲۰۱۸ و همچنین از دست دادن دو کرسی در پایگاه اصلی خود در دهوک را نادیده نخواهند گرفت. هرچند این حزب تحت رهبری بارزانی در ابتدا کسب ۴۵ کرسی در انتخابات ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ را برای خود به عنوان موفقیت تلقی کرد، ناظران سیاسی معتقدند که این موفقیت بیشتر به دلیل بی‌تفاوتی گسترده‌ی رأی‌دهندگان بوده، که به این حزب کمک کرد تا سلطه‌ی خود را حفظ کند.
حزب دموکرات کردستان همچنین با اتحادیه‌ی میهنی کردستانی مواجه است که تحت رهبری بافل طالبانی متخاصم‌تر و جسورتر شده است. این حزب مستقر در سلیمانیه طی سال‌های اخیر از مناقشات و اعتراضات مداوم بر سر بودجه بین بغداد و اربیل در خصوص تأخیر در پرداخت حقوق بخش دولتی بهره برده و تلاش کرده است تا این بحران را به گردن حزب دموکرات کردستان بیندازد و موقعیت آن را تضعیف کند.
برعکس شرایط و نگرانی‌های حزب دموکرات کردستان، اتحادیه‌ی میهنی با خوش‌بینی محتاطانه‌ای به انتخابات پارلمان کردستان نزدیک می‌شود. از زمانی که بافل طالبانی در سال ۱۴۰۱/ ۲۰۲۲ رهبری کامل اتحادیه‌ی میهنی کردستان را برعهده گرفت، این حزب متمرکزتر شده و نظم بهتری یافته که اعتماد هواداران و اعضای خود را تقویت کرده است.
این حزب پس از انتخابات استانی عراق در آذر ۱۴۰۲/ دسامبر ۲۰۲۳ نیز با کسب پنج کرسی در مقابل دو کرسی حزب دموکرات در استان کرکوک، موفقیت بیشتری به دست آورد. علاوه بر این، طالبانی موفق شد پس از هشت ماه رقابت نزدیک میان احزاب این استان چند قومیتی، یکی از اعضای اتحادیه‌ی میهنی را به عنوان فرماندار کرکوک منصوب کند؛ این امر اطمینان این حزب نسبت به انتخابات پیش رو را نیز تقویت خواهد کرد.
احزاب اپوزیسیون به دنبال فرصت
علی‌رغم تهدید آشکار از سوی اتحادیه‌ی میهنی، حزب دموکرات کردستان ممکن است از این‌که احزاب اپوزیسیون نوظهور در کردستان عراق احتمالاً رقبایش در سلیمانیه را به چالش می‌کشند و نه موقعیت خودش را، کمی احساس تسکین کند. یکی از چالش‌های اصلی از جانب جبهه‌ی مردمی به رهبری لاهور شیخ جنگی طالبانی، رئیس مشترک پیشین و پسرعموی بافل طالبانی، ایجاد شده است. در حالی که شیخ جنگی در میان پایگاه‌های مردمی اتحادیه‌ی میهنی کردستان محبوب بود، او در پی یک نبرد قدرت در سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ از حزب برکنار شد.
تصمیم شیخ جنگی برای شرکت در انتخابات پیش رو نشان می‌دهد که او به دنبال بازپس‌گیری نفوذ سیاسی است که با کنار گذاشته‌شدن از اتحادیه‌ی میهنی کردستان از دست داده بود. از زمان تأسیس رسمی جبهه‌ی مردمی در دی ۱۴۰۲/ ژانویه ۲۰۲۴، این حزب به‌طور فعال وارد میدان شده و حتی یک شبکه‌ی رسانه‌ای برای تقویت پیام خود ایجاد کرده است. این اقدامات پس از تلاش‌های ناموفق رهبر سابق اتحادیه‌ی میهنی برای تشکیل یک فهرست انتخاباتی مشترک با علی حمه صالح، نماینده‌ی پارلمانی سابق از جنبش گوران، صورت گرفت که در نهایت باعث شد صالح حزب جدید خود به نام جنبش موقف الوطنی را تأسیس کند.
در حالی که گروه جدید صالح منابع مالی محدودی دارد و از حمایت رسانه‌ای ضعیفی برخوردار است، این حزب چندین نامزد ضد حکومتی شناخته‌شده را پشت خود دارد، از جمله کنشگر سیاسی بدل برواری، و شیروان شیروانی، روزنامه‌نگار. شیروانی که در سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ به حبس محکوم شده بود اما هوادارانش این حکم را دارای انگیزه‌های سیاسی می‌دانستند، قصد داشت از داخل زندانی در اربیل رقابت کند، با این حال در نهایت کمیسیون عالی انتخابات عراق نامزدی وی را رد کرد.
با این حال، هرگونه موفقیت برای جنبش موقف الوطنی احتمالاً به زیان همکاران سابق صالح خواهد بود. انتظار می‌رود جنبش گوران که در سال ۱۳۸۸/ ۲۰۰۹ از اتحادیه‌ی میهنی جدا شد و در انتخابات پارلمانی فدرال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ شکست سنگینی را تجربه کرد، بار دیگر نیز با کاهش چشمگیر آرایش مواجه شود.
روز انتخابات در کردستان
تحلیل‌های موجود نشان می‌دهد که احزاب اپوزیسیون در کردستان عراق بیش از آن‌که در مقابل دو حزب حاکم بر کردستان عراق قرار بگیرند، از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند. یاسین طه، تحلیلگر سیاسی، به امواج.میدیا گفت: "انتظار می‌رود که در پارلمان بعدی، حزب دموکرات کردستان و اتحادیه‌ی میهنی دو سوم کرسی‌ها را به دست آورند و تنها بخش کوچکی برای اپوزیسیون باقی بماند." وی افزود: "احزاب اپوزیسیون توانایی برهم زدن وضعیت موجود را ندارند، چراکه هیچ تسلطی بر ساختارهای امنیتی و نظامی اقلیم کردستان ندارند."
به علاوه، احزاب اپوزیسیون در کردستان عراق نباید بیش از حد به توانایی کمیسیون مستقل انتخابات عراق برای تضمین شرایط عادلانه امیدوار باشند. آرام جمال، مدیر مؤسسه‌ی انتخابات کردستان، در صحبت با امواج.میدیا اظهار داشت که "هرچند احزاب حاکم نفوذ زیادی بر کمیسیون مستقل انتخابات عراق ندارند، اما این به آن معنا نیست که این کمیسیون بی‌نقص است."
علاوه بر این، تقویت این ذهنیت که بازی انتخاباتی به نفع احزاب حاکم است، باعث کاهش اعتماد به فرایند دموکراتیک در اقلیم کردستان شده است؛ موضوعی که اگر انتخابات آتی نیز تأییدی بر آن باشد، شرایط را بدتر خواهد کرد. با توجه به این‌که افراد زیادی نتایج انتخابات را از پیش تعیین‌شده می‌دانند، تعجبی ندارد که روز به روز تعداد بیشتری از رأی‌دهندگان از رفتن به پای صندوق‌های رأی منصرف می‌شوند؛ تنها ۳۵.۷ درصد از واجدان شرایط این اقلیم نیمهخودمختار در انتخابات پارلمانی عراق در سال ۱۴۰۰/ ۲۰۲۱ شرکت کردند.
با این حال، جمال نسبت به چشم‌انداز انتخابات پارلمان کردستان خوش‌بین است و می‌گوید که رأی‌دهندگان با امید به احتمال تغییر در مناسبات سیاسی توسط احزاب جدید به صحنه آمده‌اند. جمال از مؤسسه‌ی انتخابات کردستان اظهار داشت: "اگر انتخابات مهم نیست، چرا حزب دموکرات کردستان در مشارکت تردید داشت؟"
نویسندە؛ رنوار نجم
رنوار نجم، روزنامه‌نگار و تحلیلگر کُرد ساکن لندن است، و در مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در اقلیم کردستان عراق تخصص دارد. وی به هر دو زبان کُردی و انگلیسی به طور گسترده‌ای قلم زده است و در مورد فرآیندهای حکومت‌داری و اصلاحات حول اقلیم کردستان، بینش‌هایی جامع مطرح کرده است.
