چاودێرێکی سیاسی بۆزایەڵە: تیرۆر گەورەترین مەترسییە لە ساڵی ٢٠٢٣ لەسەر ئەوروپا

زایەڵە - شوان جاف چاودێری  سیاسی  بە زایەڵەی ڕاگەیاند، پێوەرەکانی تیرۆر لە ئەوروپا کە لەلایەن سەنتەری ئەوروپی بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و لێکۆڵینەوەکانی هەواڵگری دەرچووە، ژمارەیەکی نیشانداوە کە ڕەنگدانەوەی هەڕەشەی بەهێزن سەبارەت بە پەرەسەندنی چالاکیی توندڕەوی گروپەکانی بەناو "سەلەفی جیهادی" و ڕاستڕەوی توندڕەو، لەگەڵ بەردەوامبوون و چڕبوونەوەی هەوڵەکان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئیخوان - تیرۆریستی لە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا.

ڕاشیگەیاند؛ بەگوێرەی ڕاپۆرتی ساڵانەی ناوەندەکە، هەڕەشەی تیرۆریستی لە وڵاتانی ئەورووپایی دەتوانرێت بەم شێوەیە پووچەڵ بکرێتەوە، لە فەرەنسا سەلەفیزمی ڕادیکاڵ گەورەترین مەترسی لەسەر دەسەڵاتدارانی فەرەنسا دروست دەکات، چونکە چالاکیی سەلەفی-جیهادی لەناو مزگەوتەکاندا گەشە دەکات.

ئاماژەی بەوەش دا؛ ترسەکان لەناو فەرەنسادا لە کاریگەریی گروپە ئیسلامییە سیاسییەکان لە چوارچێوەی پرۆسەی دیموکراسیدا پەرەدەسەنن. فەرەنسا ڕووبەڕووی هەڕەشەیەکی پەرەسەندوو دەبێتەوە لەلایەن توندڕەوانی توندوتیژی ڕاستڕەوەوە، کە ئامانجیان دروستکردنی گرژی و ئاژاوەی سیاسییە و گروپە ڕاستڕەوەکانی توندڕەو لە فەرەنسا هەوڵدەدەن نەزمی گشتی بگۆڕن.

زیاتر باسەکەی لێکدایەوە و وتی؛

 لە بەریتانیا، ئیخوان موسلیمین نوێنەرایەتی گەورەترین مەترسی لەناو وڵاتدا دەکات، بەو پێیەی توندڕەوی نوێنەرایەتی مەترسییەکی نزیک دەکات بۆ بەریتانیا، هەروەها گروپە بەناو "جیهادیستەکان" سەلەفیزم و گروپە ئیسلامییە سیاسییەکانی وەک ئیخوان موسلیمین بەردەوامن لە یەکگرتوویی و دزەکردنی زیاتر لەناو بەریتانیادا کۆمەڵگە.

وتیشی،   لە سوید بەهۆی پەرەسەندنی چالاکیی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان لەو وڵاتە، هەڕەشەکان لە زیادبووندایە، وەک لەلایەن دەزگای هەواڵگرییەوە چاودێری دەکرێت، هەروەها ئیخوان هەوڵدەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ ڕێکخراوە توندڕەوەکان لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات بقۆزێتەوە بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی هاوتەریب لە سوید -هەروەها گروپە ڕاستەکان خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی لە سوید بۆ پراکتیزەکردنی توندوتیژی و بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی دەقۆزنەوە، لە هەندێک حاڵەتدا بابەتەکە گەیشتە هەوڵی کوشتن ودەستدرێژیکردنە سەر دەسەڵاتدارانی جێبەجێکردنی یاسا.

شوان جاف زیاتر وتی؛ لە ئەڵمانیا سیاسەتی حکومەت بەرامبەر بە ڕەوتی ئیسلامی سیاسی و سەلەفیزمی توندڕەو گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە. حکومەتی ئەڵمانیا دەستیکردووە بە هەنگاونان بەرەو یاسادانان، بەتایبەتی هەوڵدەدات سەرچاوەکانی بودجە بۆ گروپە ئیسلامییە توندڕەوەکان سنووردار بکات. دەزگا ئەمنییەکانی ئەڵمانیا هەڵمەت و هەڵکوتانە سەر مزگەوت و ڕێکخراو و ناوەندەکانی سەر بە ئیسلامی سیاسی دەستپێکرد. ئەڵمانیا بەردەوامە لە ژیانی لەسەر کاریگەریی ڕاستڕەوی توندڕەو، هاوتەریب لەگەڵ کاریگەریی گروپە ئیسلامییە توندڕەوەکان و لە دوای شەڕی ئۆکرانیا، ڕەوتە پۆپۆلیستەکان چالاکییەکانیان زیاتر کرد.

سەبارەت بە نەمسا وتی؛ لە نەمسا کە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا زۆرترین ڕووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ ڕێکخراوی تیرۆریستی ئیخواندا هەبووە، یاسا و یاسا و ڕێکارەکانی پەسەندکراوی ڤیەننا وایکردووە سزاکان توندتر بکرێتەوە بۆ ئەو ژینگەیانەی کە گروپە توندڕەوەکان کەرەوز دەکەن و پرۆسەی چاودێریکردن ئاسان دەکەن، بەتایبەتی چاودێریکردنی قسەی ڕقاوی و توندڕەوی و ئیستغلالکردنی ئینتەرنێت بۆ سنووردارکردنی چالاکییەکانی گروپە توندڕەوەکان.

ڕونیشیکردەوە؛ بە گوتەی دکتۆر جاسم محەممەد، سەرۆکی ناوەندی ئەوروپی، تیرۆر لە ساڵی ٢٠٢٢دا نوێنەرایەتی تەحەددایەکی پەرەسەندوو و ئاڵۆز دەکات. هەڕەشەکە بە شێوەیەکی سەرەکی لە قاعیدە وەک تۆڕێکی ئایدۆلۆژیکی پاڵنەر لە ئەفغانستانەوە هات.گرووپە ئیسلامییە سیاسییەکان، بەتایبەتی ئیخوان و سەلەفییە توندڕەوەکان، گوتاری بانگەواز لەناو مزگەوتەکانی ئەوروپا قۆرخ دەکەن.

ئەم شارەزایە ئاماژەی بەوەش دا؛ هێشتا تێنەگەیشتن لە جیاوازی نێوان کۆمەڵە ئیسلامییە سیاسییەکان و ئیسلام بەگشتی هەیە. بڕیارە لە ساڵی ٢٠٢٣دا حکومەتەکان یاسا و ڕێسای نوێ لە دژی گروپ و چالاکییە ڕاستڕەوە توندڕەوەکان دەربکەن و یاساکانی تایبەت بە پرۆسەی دیپۆرتکردنەوەی ئەو بیانیانە توندتر بکەنەوە کە کردەوەی تیرۆریستییان ئەنجامداوە، بە پلەی یەکەم توندڕەوی سەلەفی و ئیخوان.ئەوەی پێویستە بکرێت، پەسەندکردنی پاکێجێک لە یاسا و یاسادانان، بەتایبەتی توندکردنەوەی یاساکانی هەڵگرتنی چەک لە هەوڵێکدا بۆ ڕێگریکردن لە دەستخستنی ئەو جۆرە چەکانەی توندڕەوەکان، هەروەها توندکردنەوەی ڕێکار و ڕێوشوێنەکان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی هەوڵ و هەوڵەکانی ڕاستڕەوەکان وتوندڕەوی ئیسلامی بۆ بڵاوکردنەوەی بیرۆکەی توندڕەوی.لەماوەی ساڵی ٢٠٢٣دا تیرۆر وەک هەڕەشەیەکی گەورە ماوەتەوە لەگەڵ سەرچاوە نوێیەکانی بڵاوبوونەوەی توندڕەوی، بۆیە پێویستە دان بەو مەترسیانەدا بنرێت کە گروپە توندڕەوە ئیسلامی و ڕاستڕەوەکان دروستی دەکەن، بۆشاییەکان پڕبکرێنەوە، توانا ئەمنییەکان بەهێزبکرێن.

ئامادەکردنی- کامەران کەریم