پارێزەرێکی ژینگە بۆ زیەڵە خراپترین ساڵی ئاوی لە عێراق لێکدەداتەوە و هۆشداری لە دەرئەنجامە ترسناکەکانی دەدات

(0) / / گفتگو / زایەڵە ئاو عێراق


Mar 21, 2023

قەبارەی فۆنت:

زایەڵە - شوان جاف  پارێزەری  ژینگە بەزایەڵەی ڕاگەیاند،  لەگەڵ بەردەوامی پەرەسەندنی پێوەرەکانی وشکەساڵی لە عێراق لە ژێر ڕۆشنایی گەرمبوونی جیهان و دواتر کەمی باران و ئاو لە ماوەی ٤ ساڵدا، ترسەکان لە کاردانەوەی کارەساتبارەکانی دیاردەی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر ئەو وڵاتە زیاد دەکات، کە مەترسی کەمبوونەوە و کەمبوونەوەی هەیە کۆگای ستراتیژی ئاو، کە هەڕەشە لە ئاسایشی ئاوی عێراقییەکان دەکات.

وتیشی: وەزارەتی سامانە ئاوییەکانی عێراق چەند ڕۆژێک لەمەوبەر هۆشداری دابوو کە دۆخی ئاوی عێراق لە دوای ساڵانی 1930ەوە مەترسیدارترینە، ئەمەش بەگوێرەی بەیاننامە ڕۆژنامەوانییەکانی عەلی ڕادی ثامر، بەڕێوەبەری دەستەی گشتی بۆ بەنداو و خەزانەکان لە وەزارەتەکە. یەدەگی ئاو لە عێراق کەم دەبێتەوە،هەڵگرتنی ئاو لە دۆخێکی زۆر ناجێگیردایە، کۆی گشتی عەمبارکردنی ئاو لە ئێستادا لە نێوان ٧ بۆ ٧.٥ ملیار مەتر سێجادایە، لە کاتێکدا لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩ لە نێوان ٥٥ بۆ ٦٠ ملیار مەتر سێجا بووە، ئەمەش جیاوازییەکی زۆر فراوانە.

وتیشی،هۆکاری کەمبوونەوەی عەمبارکردنی ئاو، بە وتەی ئەو بەرپرسە عێراقییە،وشکە ساڵى، بەو پێیەی ئەمە چوارەمین وەرزی کەمی ئاوە لە چوار ساڵى رابردوو، ئەمە جگە لە کەمی داهاتی ئاو بەتایبەتی لە لایەنی تورکیاوە.کشانەوەی باران و گۆڕانی کەشوهەوا هەموو ئەو هۆکارانەن کە بوونە هۆی دابەزینی داهاتی ئاو، چونکە ناچار بووین بڕێکی زۆر لە عەمبارکردنی ئاو بەربدرێتەوە و بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی پێداویستییەکانی ڕۆژانە دابین بکەین.تا چەند خراپەئەو پێیوابوو کە ئەم ساڵە ئاوییە گرینگە دەتوانرێت بە خراپترین ساڵ لە دوای ساڵانی ١٩٣٠ەوە وەسف بکرێت،ماوەی چەند هەفتەیەکە میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە عێراق پڕبوون لە وێنەی شۆککەری ڕووباری دیجلە و فورات، کە دابەزینی بەرچاوی ئاستی ئاوی تێدا دەردەخات، تا ئەو ڕادەیەی ئێستا خەڵک توانای ئەوەیان هەیە لە ناوەڕاستی ڕووبارەکەدا بە پێ بڕۆن، واتە. نزیکەی تەواو وشک دەبێتەوە، و بە پێ بپەڕێتەوە.کاریگەری ئابووری بەرچاوشارەزایانی بواری ئاو و ژینگە هۆشداری دەدەن لەوەی وڵات لە لێواری قەیرانی وجودی پەیوەست بە کەمی ئاوی خواردنەوە و ئاودێری، ئەمەش مەترسی لەسەر عێراقییەکان دروست دەکات لە بژێوی ژیانیان و ئاودا، ئەمەش بە گوتەی ئەوان پێویستی بە کاری بەپەلە و بە هەماهەنگی لەگەڵ دەزگا نێودەوڵەتییەکان هەیە و ڕێکخراوەکان بۆ ڕێگریکردن لە ڕوودانی خراپترین.

ئەوەشی خستەڕو،توێژەر و پسپۆڕی ئاوی عێراقی، ئەیمەن قەدوری لەچاوپێکەوتنێکدا ڕایگەیاندقەیرانی ئاو لە عێراق خەریکە دەگاتە قۆناغی زۆر پێشکەوتوو، ڕەنگە بەم زووانە بگەینە خاڵی نەگەڕانەوە، قۆناغی ئێستا زۆر گرینگە، بەتایبەتی کە لە چەند وەرزێکدا دەژین کە بارانبارینی زۆریان تێدا نییە، بەتایبەتی لە باشووری وڵات.دابەزینێکی بەرچاو لە یەدەگی ئاودا هەیە، بەو پێیەی کۆگاکانی عێراق گەیشتوونەتە ئاستی کۆگا مردووەکان، ئەمەش بەو مانایەیە کە کۆگاکان توانای دابینکردنی ئاویان بۆ ڕێڕەوی ئاوەکان نییە، هەرچەندە ئێمە لە مانگی کۆکردنەوەی ئاوداین بەپێی ساڵنامەی ئاو، بەڵام. ئەوەی ئێمە شاهیدی دەبین لە لەدەستدانی بەشەکانی باشووری ڕووبارەکانی دیجلە و فورات، بە ڕێککەوت، دەیسەلمێنێت ڕەوایەتی پێشبینییەکان کە دوو ڕووبارە نەمرەکە لە ماوەی ٥ ساڵدا وشک دەبنەوە، زیاتر نا.دیارترینی ئەو بەشانەی کە بەهۆی وشکەساڵییەوە زیانیان بەرکەوتووە لە پارێزگاکانی ذی قر و میسانن، بۆ نموونە لە ذی قار، شەت ئەبو لاحیە، یەکێک لە لقەکانی دیجلە، بەتەواوی وشک بووە، کە خۆراک دەدات بە قەزای ئیسلاح، ڕۆژهەڵاتی شاری ناسریە، و نزیکەی ١٢ هەزار خێزان ئاو دابین دەکات، کە ئێستا مەترسی تینوێتییان لەسەرە.ئەم ساڵە ئاوییە مەترسیدارە و دەتوانرێت بە خراپترین ساڵ لە دوای ساڵانی ١٩٣٠ وەسف بکرێت.

ئاماژەی بەوەش دا؛ بەڕێوەبەری دەسەڵاتی گشتی وەزارەت بۆ بەنداو و خەزانەکان، عەلی ڕادی ثامرململانێ لەسەر ئاو ئاماژەی بەوە داوە کە وشکبوونەوەی ئەو ئاوانەی کە لە دیجلە و فوراتەوە لق دەبنەوە، مەترسی لەسەر ئاشتی کۆمەڵایەتی دروست دەکات و ناکۆکی ناوخۆیی لە نێوان پارێزگا و قەزاکاندا هەڵگیرسێنێت، بەهۆی دابەشنەکردنی ئاوی دادپەروەرانە و دەستدرێژیکردنە سەر سەرچاوەکانی لەلایەن بەشێک لە جووتیارانەوە بە خستنەڕووی ناوچەکانی دەرەوەی پلانی کشتوکاڵی، و کردنەوەی کەناڵەکانی ئاو بەبێ مۆڵەت.بۆ نمونە وشکەساڵی ڕووباری ئەبو لیحیا نەک تەنها کاریگەری لەسەر ژیانی دانیشتوانی قەزای ئیسلاح دەبێت، بەڵکو دەبێتە هۆی لەدەستدانی یەکێک لە گرنگترین و دیارترین چاڵاوەکانی عێراق کە چاڵاوی ئەبو زەرکە، کە لە قەزای ئیسلاح لە باکوور تا شاری ئەلفوحد لە باشوور، لەسەر ڕووبەرێک کە بە نزیکەی ٦٤ هەزار دۆنم مەزەندە دەکرێت، کە لەوێ جیا دەکرێتەوە لە باقی چاڵاوەکان، لەگەڵ کوالیتی ئاوی شیرینەکەی و هەمەجۆریی ئاوی و. ڕووەکی زەمینی تێیدا، جگە لە بەرهەمهێنانی زۆری سامانی ماسی، بەو پێیەی چاڵاوەکان پشت بە کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی تری چاڵاوەکان دەبەستن، کە بەشداربوون لە هەمەچەشنکردنی سەرچاوەی داهاتی دانیشتووان، و بەردەستبوونی چەندین جۆری باڵندەی ئیندێمیک و کۆچبەر .سەبارەت بەو کەسانەی لە نزیک تاڵاوەکان دەژین، زیاتر پشت بە ماسیگرتن و بەخێوکردنی مانگا و گامێش و ڕاوکردنی باڵندە دەبەستن بۆ بژێوی ژیانیان.

هێمای بەوەشکرد،قەیرانی ئاوی خواردنەوەمانگی ئاداری هەموو ساڵێک وەرزی دروێنەکردنی ئاو دەستپێدەکات بەپێی ساڵنامەی ئاو، بەڵام ئەوەی بەدی دەکرێت کەمی ئاو و بەردەوامی لەدەستدانی ڕێڕەوی ئاوی عێراقە بەهۆی وشکەساڵی و تێکچوونی کوالێتی ئاوی ماوەتەوە، ئەمەش ئاماژەی جددی دەدات لە کارەساتێکی ژینگەیی کە لە هاوینی داهاتوودا سێبەر بەسەر عێراقدا دەکات.

دیارترین تایبەتمەندییەکانی کارەساتی ژینگەیی بەرجەستە دەبێت لە زیادبوونی فرێکوێنسیی زریانی خۆڵبارین و ڕۆژانی خۆڵبارین زیاتر، هەروەها لە ڕوودانی قەیرانی ئاوی خواردنەوە کە تەنها دوو ساڵی تر باشووری وڵات دەگرێتەوە، بە گوتەی قدوری.چارەسەری ئەگەری،هۆشیارى لە بەکارهێنانی ئاو

سەپاندنی یاسا بەسەر هەمووسەرپێچیکارێک لەسەر ڕێڕەوی ئاوەکان ڕێگریکردن لە چاندنی هەر بەرهەمێک کە بڕێکی زۆر ئاو بەکاردەهێنێت ،چارەسەرکردنی ڕێڕەوی ئاو و کەمکردنەوەی پرۆسەی هەڵمبوون بە هەندێک تەکنیک کە لەبەردەستدایە، دیارترینیان ڕووپۆشی زەوی ئۆرگانی یان بایۆلۆژییە، هەروەها ڕووپۆشکردنی کەناڵەکانی ئاودێری و ڕێڕەوی ئاو.

کامەران کەریم