زایەڵە - ساڵانێکی دوور، زیاتر لە نیو سەدە پێش، ئەو کاتەی کە له سنه، سەرپەرشت و دەرهێنەری گرووپی شانۆیی شەهاب بووم، ژمارەی ژنانی به توانای هاوکار لە پانتایی نواندندا ئێجگار کەم بوون؛ ئەکتەربوون لەو ساڵانەدا لە سەرجەم ئێران و به هۆی ئەوەی دواتر ئاماژەی پێدەدەم لە کوردستاندا، یەکەم دەراوی هاتنە نێو جیهانی شانۆ بوو و دیکەی پانتاکانی ئه‌م بوار‌ه وەک؛ شانۆنامەنووسین، دەرهێنەری، دیزاین و جلوبەرگ و … هیچ داخوازیی لە سەر نەبوو. ئەگەر هەشبووبێ لە هەناوی هونەرمەندانی ژندا شاراوە بوو. بۆیە تەنانەت لە پێوەندی لەگەل دەورگێڕانیشدا، بە ئاشکرا نەبوونی بڕوابەخۆبوون و ئازایەتیمان دەدیت.
بۆ ئەوەی تێبگەین کە تەنانەت خودی هونەرمەندانی پیاویش، وێنایەکی سووکایەتی‌ئامێزیان لە ژنانی بەهرەدار هەبوو، بیرەوەرییەکتان بۆ دەگێڕمەوە: کچێکی گەنج لە یەکێک لە بەرنامەکانی کۆڕی ئەدەبیدا ئەو ساڵانەی کە هێشتا منداڵ بووم، لە سەر ستێج بوو و هونەرەکەی سەرنجی خەڵکی ڕاکێشابوو، کە لە پڕ پیاوێکی گەنج هاتە سەر ستێج و دەستی بە لێدانی کچە کرد و بە زۆر پەلکێشی دەرەوەی کرد. پیاوەکە، برا گەورەی فەرامەرزی سدیقی، ئەکتەری بەناوبانگی ئێران بوو، کچەش خوشکی بچووکی بوو! بەڵێ دواتر ئەم تابۆیە لە نێو ئەو ماڵباتەدا شکا و یەک لە ئەندامانی خێزانەکەیان کە بە ڕەچەڵەک سەقزی و دانیشتووی سنە بوون، بوو بە ئەکتەرێکی بەناوبانگ.
سەبارەت بە ڕوانگەی گشتیی خەڵکیش دەبێ بڵێین کەم تا زۆر هەر ئەوە بوو؛ پانتای شانۆ و مۆسیقا و لە قۆناغێکی سەرتریشدا لە بواری بەرفرەییەوە سینەما، هاوتا بوو لەگەڵ پشتگوێ خستنی ئەخلاق و خستنە ژێر پێی بیر و بڕواکان و بە داخەوەم کە دەبێ بڵێم ئەم ڕوانگە هەڵەیە هەنووکەش هێز و توانا لە ژنانی بەهرەدارمان دەستێنێتەوە. بە کورتی لەو سەردەمەدا ژنانی هونەرمەند دەبوو ڕیسوایی قەبووڵ بکەن و ئەمڕۆکەش هەر وایە، هەرچەندە جیاوازی لە زەوییەوەیە تا ئاسمان…
لەو سەردەمەدا دەبوو ژن خۆی بداتە بەر تانە و تەشەر، لە ماڵەوە تا کۆڵان و شەقام، لە خێزانەوە بگرە تا کۆمەڵگا، ژنێکی هونەرمەند لە کۆتاییدا ئازارێکی زۆری دەچەشت و تێچووی مەیلی بۆ خۆدەرخستنی خۆدەربڕێنی دەدا.
دیارە لە پانتای شیعردا کەسایەتییەکی وەک مەستوورەی ئەردەڵان، هێند تایبەت بوو و شیعری جوانی دەهۆنییەوە کە خوێنەری دەمارگرژیش بە ناچار قەبووڵی دەکرد کە ژنێک شیعر بڵێ و غەزەڵ بهۆنێتەوە، بەڵام مەعشووق و عەشق و عاشقی بۆ پیاو دیاردەیەکی ئاسایی بوو و هەیە و بۆ ژن تابۆ بوو و هەیە…
دواتر لە هەمان شاری بچووک بەڵام دەوڵەمەند و فەرهەنگیدا مەهین موعتەمیدی سەری هەڵدا، مەهین شاعیرێکی خوێنەوار و عاشقێکی تەواو بوو؛ بە هۆی ناسراویی لەگەڵ باوکم، شانازیی ئەوەم پێ بڕا لە نزیکەوە گوێبیستی بڕوا بوێرانەکانی بم و ڕوخساری شەیدای بێنمەوە یاد، بەڵام بە داخەوە، لەم چەشنە کەسانە زۆر کەم بوون و هەن.
لە منداڵیدا بیستبووم کە “سەید عەلی ئەسغەری کوردستانی” هونەرمەندی هەرمانی کورد، خوشکێکی ئێجگار دەنگخۆشی هەبووە و لە ترسی ئەوەی نەوەک دەنگە سێحراوییەکەی بگاتە گوێی خزم و کەس، کلیان لە خواردنەکەی کردووە و بەمجۆرە تاڵەکانی دەنگیان لە کار خستووە! کارەسات ئەوەیە کە هونەرمەندێکی گەورەی وەک سەید عەلی ئەسغەر، بووەتە بکوژی دەنگی خوشکی.
ئەم پێشەکییە دەتوانی لەمە تێر و تەسەلتریش بێ، بەڵام دەمەوێ کورتی ببڕمەوە بۆ ئەوەی خوێنەر تێبگات بۆچی هەبوونی خانمە هونەرمەندێکی وەک تریفەی ئازیز غەنیمەتە، ڕووداوێکی کەم وێنەیە و دەرکەوتنێکە کە دەبێ بەرز بنرخێندرێ؛ تریفە هونەرمەندێکی بەهێزە هەم لە بواری مۆسیقای کلاسیکی ڕۆژئاواییدا و هەم لە بواری مۆسیقای کوردیدا وەها گۆرانی دەچڕێ کە دەکرێ سەرجەم دەرد و ئازاری ژنان بە تایبەتی و مرۆڤ بە گشتی لە دەنگیدا ببیستی.
ئەم خانمە هونەرمەندە لەو ساڵانەدا کە هێشتا پاشماوەی نیگا ژەهراوییەکان هەر ژنە هونەرمەندێک تەریک دەخات، زۆر بوێرانە هەموو هەوڵێکی بۆ فێربوونی هونه‌ر خستە گەڕ و ئێستاش دەدرەوشێتەوە. خاڵی پڕ لە شانازی ئەوەیە کە تریفەی ئازیز لە پانتای ئه‌ده‌بیاتی شانۆییدا، ئەزموونە تاک و تەراکانی ژنانی شانۆنامەنووسی تەواو کردووە و بواری شانۆی ئەم وڵاتەی ڕازاندووەتەوە. تریفه شارەزایی تەواوی لە هەر دوو زمانی کوردی و فارسیدا هەیە و خاڵی جێ سەرنج ئەوەیە، زانیارییەکانی، ئازایەتییەکەی و بڕوا بە خۆ بوونەکەی پارڤە دەکات و بە ڕێکخستنی پانێڵ و ۆرکشۆپ، هەنگاوێک سەرتری هەڵگرتووە و بووەتە ئەکتیڤیستێکی فەرهەنگیی بوێر و لە فستیڤاڵە نەتەوەیی و نێونەتەوەییەکاندا نازناوی داوەرێکی لێهاتووی کردووەتە موڵکی خۆی.
بەڵام سەبارەت بەو بەرهەمانەی لەم کتێبەدا دەیخوێننەوە دەبێ ئەوە بزانن کە زورێک له بەرهەمە کلاسیکەکانی وەک مێدێئای ئۆریپید و شالیری شەکسپیری لەگەڵ دۆخی ئەمڕۆیی ڕیکخستووە و توانیویەتی ڕووداوەکان بە چەشنێک ئەمڕۆیی بکات وەک بڵێی رەوتێکی دووپاتەی مێژووی مرۆڤایەتین؛ لە درێژەی یەکدا. نەک ڕێکخستنی بەرهەمگەلێک کە بە پاڵفتەی ڕۆژگار و جیهانی دراماتیکدا تێپەڕیون، بەڵکوو زیاتر پاتەبوونەوەی لاوازییە تراژیکە مروییەکانە و ئەگەر ناوی ژنە نووسەری شانۆنامەی “باڵندە…” مێدێئا نەدەبوو، خوێنەر تەنیا دەیتوانی بڵێ: چ کارەساتێکه کە کۆتایی نییە؛ لە قووڵایی مێژووەوە تا بە ئەمڕۆ…
من بۆ ئه‌م خاتوونه، چ وەک موزیسیه‌نێک، چ وەک شانۆنامەنووس و چ وەک چالاکێکی فەرهەنگی، سەری ڕێز بۆ هەموو هەوڵەکانی دادەنەوێنم و بەخێر هاتنی دەکەم بۆ جیهانی شانۆنامەنووسین./ لە ماڵی کتێبی کوردی وەرگیراوە
