پڕۆژە یاسای بودجەی عیراق بۆ ساڵی (٢٠٢١) لە (٥٨) ماددە پێکهاتووە، پڕۆژە یاساکە لە کۆتا ڕۆژەکانی ساڵی ڕابردوو، دروست لە ڕۆژی (٢٧/١٢/٢٠٢٠) لە ئەنجومەنی وەزیران پەسند کرا، دواتر لە ڕۆژی (٢٩/١٢/٢٠٢٠) ئاراستەی پەرلەمانی عیراق کرا، پەرلەمانیش سێ ڕۆژ لەمەوبەر خوێندنەوەی یەکەمی بۆ ئەنجام دا، بڕی داهات بە (٩٣١٥٩٩٥٤٤٨٤) نەوەد و سێ ترلیۆن و سەد و پەنجا و نۆ ملیار و نۆسەد و پەنجا و چوار ملیۆن و چوار سەد و هەشتا و چوار هەزار دینار لە پڕۆژە یاساکە خەمڵادنی بۆ کراوە، نرخی بەرمیلێک نەوت بە (٤٢) دۆلار خەمڵادنی بۆ کراوە، پێویسە عیراق ڕۆژانە بڕی (٣٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوت هەناردە بکات، کە لەم بڕە (٢٥٠٠٠٠) هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستانە، پێویستە لە ڕیگای کۆمپانیای سۆمۆوە بفرۆشرێت و داهاتەکەی بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی.
لە پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢١) بۆ یەکەم جار نرخی دینار بە (١٤٥٠) بەرامبەر دۆلار دیاری کراوە، ئەمەش پێچەوانەیە لەگەڵ یاساکانی بودجە لە ساڵەکانی (٢٠١٧ ، ٢٠١٨ ، ٢٠١٩) لە هەر سێ یاساکەدا نرخی دینار بە (١١٨٢) دیاری کرا بوو.
لە بڕگەی دووەمی ماددەی (١) پڕۆژە یاساکە حکومەتی هەرێم پابەند دەکات ئەو داهاتانەی دەستی دەکەوێت لە ئەنجامی مامەڵە دەرکییەکانی لەناویاندا فرۆشتنی نەوت بگەڕێنێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی.
بڕی خەرجییەکان لەم پڕۆژە یاسایەدا بە (١٦٤٢٠٦٠٠٦١٥٥) سەد و شەست و چوار ترلیۆن و دوسەد و شەش ملیار و شەش ملیۆن و سەد و پەنجاو پێنج هەزار خەمڵاندنی بۆ کراوە، لەبەرامبەردا بڕی کورتهێنان (٧١٠٤٦٠٥١٦٧١) حەفتا و یەک ترلیۆن و چل و شەش ملیار و پەنجاو یەک ملیۆن و شەش سەد و حەفتا و یەک هەزارە.
بابەتێکی تر لە لە ماددەی (٢) یەکەم/٢/٥ ئاماژەی بۆ کراوە تەرخانکردنی ڕێژەی (٥%) داهاتی نەوت و غازە بۆ ئەو پارێزگایانەی بەرهەمهێنەری نەوت و غازن یان پاڵاوگەی نەوتی لێیە، ئەمەش کۆکە لەگەڵ هەمواری سێیەمی یاسای ژمارە (٢١) ساڵی (٢٠٠٨) پارێزگا ناڕێکخراوەکان لە چوارچێوەیە هەرێمدا.
لە بڕیەکی تایبەت بەو قەرزانەی وەک ڕێکاری پڕکردنەوەی کورتهێنان پەنای بۆ دەبرێت، خاڵێکی جێگەی سەرنج هەیە، کە ئاماژەی بە پشکی پارێزگا و وەزارەتەکان دەکات لە پشکی ئەو قەرزەی وەردەگیرێت لە بانکی نێودەوڵەتی، هەرێمی کوردستان کەمترین بڕی بۆ دیاری کراوە، کە تەنیا (٢) ملیۆن دۆلارە، لەبەرامبەر یٔەوەدا پارێزگایەکی وەکو ئەنبار کە تەنیا (٢٨%) دانیشتوانی هەرێمی کوردستانی هەیە، بەڵام (١٠) ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان کراوە، واتا ئەو بڕەی بۆ هەرێمی کوردستان تەرخان کراوە تەنیا (٢٠%) بڕی تەرخانکراوە بۆ پارێزگایەکی وەکو ئەنبار.
ماددەی (١٠) لە پڕۆژە یاساکە ئاماژە بە پشکی تەرخانکراو بۆ هەرێـمی کوردستان دەکات، بە جۆرێک ئەم پشکە هاوشێوەی ساڵەکانی (٢٠١٨ ، ٢٠١٩) لەسەر بنەمای ڕێژەی دانیشتوان دیاری دەکرێت، ئەمە لە کاتێکدایە کە پێشتر لە یاساکانی بودجەی ساڵەکانی نێوان (٢٠٠٥-٢٠١٦) پشکی هەرێم بە (١٧%) دیاری دەکرا، سەبارەت بە بابەتی نەوت، لە ساڵی (2010)ەوە یاساکانی بودجەی عیراق بەڕوونی باسی بابەتی نەوت و گاز دەکەن، بەڵام باسی بڕی ئەو نەوتە ناکەن کە پێویستە هەرێم ڕادەستی بەغدای بکات، بەڵام لەم یاسای بودجەی (٢٠١٧) بەدواوە بەڕوونی بڕی یٔەو نەوتە دیاری کراوە کە پێویستە حکومەتی هەرێم ڕادەستی بەغدای بکات، دواتریش لە بودجەی دوو ساڵی دواتریش هەمان خاڵ دووبارە کراوەتەوە، بەجۆرێک پێویستە هەرێم ڕۆژانە لایەنی کەم (250000) هەزار بەرمیل نەوت لە ڕێگای کۆمپانیا نیشتیمانی بەبازاڕکردنی نەوتی عیراق (سومو) هەرنادە بکات و داهاتەکەی بگەڕێتەوە بۆ حکومەتی ناوەندی، لەم پڕۆژە یاسایەشدا حکومەتی هەرێم پابەند کراوە، هەمان بڕ ڕادەستی حکومەتی ناوەندی بکات.
سەبارەت بە مووچە و پێداویستییەکانی هێزی پێشمەرگە، ئەم بابەتە لە ساڵی (٢٠٠٧)ەوە خراوەتە ناو یاسای بودجەی عیراقەوە، سەرەتا ڕێککەوتنی نێوان هەر دوو حکومەتی هەرێم و ناوەند کرابوو بەمەرج بۆ ناردنی پشکی هێزی پێشمەرگە، دواتر و لە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٥) مەرجی ڕێککەوتن لابرا، مەرجی ژمارەی دانیشتوان جێگەی گرتووە، یاسای بودجەی ساڵی (٢٠١٧) مەرجی ژمارەی دانیشتوانیشی لابرد و دەڵێت: پشکی پێشمەرگە لەناویدا مووچەکەیان دیاری دەکرێت لەو بڕەی بۆ سوپای عیراق دیاری دەکرێت، ئەمەش بە هەماهەنگی لەگەڵ فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان و وەزارەتی پێشمەرگە، لەم پڕۆژە یاسایەشدا بە ڕوونی باسی مووچەی پێشمەرگە دەکات، حکومەتی هەرێم پابەند دەکات، لەچوارچێوەی پشکی تەرخانکراو بۆ هەرێم مووچەی پێشمەرگە بدات.
ئەگەر هاتوو حکومەتی هەرێم پابەند نەبوو بە ڕادەستکردنی بڕی نەوتی بڕیار لەسەر دراو و داهاتە نانەوتییەکان، ئەوا پاڵپشت بە بڕگەی پێنجەمی ماددە (٢٧) یاسای ئیدارەی مالی عیراق ژمارە (٦) ساڵی (٢٠١٩) وەزارەتی دارایی عیراق لە پشکی هەرێمی کوردستان کەم دەکاتەوە، ئەمەش یەکەم جارە بنەمای یاسای بۆ ئەم بابەتە دابنرێت، چونکە لە ساڵانی ڕابردوو ئەو یاسایە نەبوو.
بابەتێکی تر کە لە بڕگەی دووەمی ماددە (١٠) پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی (٢٠٢١) ئاماژەی بۆ کراوە، یٔەوەیە کە لەو قەرزانەی حکومەتی عیراق وەریان دەگرێت، لەسەر بنەمای ڕێژەی دانیشتوان پشکی هەرێمی کوردستانیان لێدەدرێت، بەڵام هەر لەم پڕۆژە یاسایەدا و لەو بڕگەیەی باسی دابەشکردنی قەرزی وەرگیراو لە بانکی نێودەوڵەتی کە بڕەکەی (٤١٤) ملیۆن دۆلارە، پێوەری ڕێژەی دانیشتوان لەبەرچاو ناگرێت بۆ نمونە ڕێژەی دانیشتوانی هەرێمی کوردستان شەش ملیۆن سەد و حەفتا و یەک هەزار کەسە، تەنیا بڕی (٢) ملیۆن دۆلاری بۆ هەرێمی کوردستان تەرخان کراوە، بەڵام پارێزگایەکی وەک ئەنبار کە ژمارەی دانیشتوانەکەی (١٧٧١٠٠٠) کەسە، بڕی (١٠) ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان کراوە.
ئەوەی لە کۆتایدا جێگەی سەرنجە، ئەو پێوەرەی لە دابەشکردنی بودجە بەسەر پارێزگاکاندا پشتی پێبەستراوە، کە برتییە لە ژمارە دانیشتوان، لە هەندێ جێگە لەبەرچاو نەگیراوە، بۆ نمونە: پارێزگایەکی وەک دیالە کە ژمارەی دانیشتوانەکەی (١٦٣٧٠٠٠) کەسە، بڕی (٨٦٧) ملیار دیناری بۆ تەرخانکراوە، بەڵام هەر سێ پارێزگای موسڵ و ئەنبار و سەڵاحەدین کە ژمارەی دانیشتوانەکەیان (٦٠٠٠٠٠٠) کەسە، تەنیا بڕی (٢٨٧) ملیاریان بۆ تەرخان کراوە.
کۆتایی/.
