پایان ماه عسل اقلیم کردستان؛ آیا فدرالیسم در عراق به پایان راه می رسد؟

زایلە - با اعلام حکم دادگاه فدرال عراق مبنی بر تمرکز امور مالی و فروش نفت، اقلیم کردستان یا باید تمکین کند یا به افزایش چالش ها تن بدهد. دولت مرکزی عراق از قدرت گیری اقلیم هراسناک شده است. کنترل منابع مالی اولین هدف دولت مرکزی است.

در دوسال اخیر دادگاه فدرال عراق پنج حکم درباره مناقشه های اقلیم کردستان عراق صادر کرده است. نخستین حکم دادگاه فدرال لغو قانون نفت و گاز اقلیم کردستان طی حکمی در تاریخ ۱۵ فوریه ۲۰۲۲ بود و احکام چهارم و پنجم اما در تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۴ صادر شدند.

دادگاه فدرال عراق دستور داد تا تمام درآمدهای نفتی و غیرنفتی اقلیم را به دولت فدرال عراق واگذار کند.

در حالی که اختلافات جاری بین بغداد و اربیل بر سر عملیات نفتی یکجانبه و قراردادهای جداگانه با شرکت های نفتی خارجی توسط اقلیم کردستان ادامه دارد، شرکت های خارجی در بلاتکلیفی قرار گرفته اند.  به عبارت دیگر، بغداد در تلاش است تا قراردادها را به نفع حکمرانی متمرکز متحول کند و آشکارا اهرم بازنگری را به اجرا دراورد. بغداد عملاً به دنبال کنترل کامل امور مالی دولت اقلیم کردستان است – نه فقط درآمد نفتی.

بارزانی روز سه شنبه ۲۷ فوریه در واشنگتن در واکنش به تحولات اخیر خاطرنشان کرد اقلیم کردستان عراق می‌خواهد بر مبنای قانون اساسی، اختلافات با دولت فدرال عراق را حل کند. بارزانی همچنین اهمیت تخصیص استحقاقات مالی و سهم اقلیم کردستان از بودجه عمومی عراق توسط نهادهای رسمی و قانونی دولت اقلیم کردستان عراق را مورد توجه قرار داد.

نخست وزیر اقلیم کردستان ازسرگیری صادرات نفت از اقلیم کردستان و حفظ امنیت و ثبات اقلیم را ضروری دانست و با اشاره به وضعیت ناهموار مناطق، عادیسازی اوضاع آن مناطق را بر مبنای اصل ١٤٠ قانون اساسی عراق، مورد تاکید قرار داد.

مناقشه بغداد و اربیل در پس زمینه یک اختلاف خطرناک که بین ایران و امریکا سرعت می گیرد رو به افزایش است.

 در ژانویه، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران موشک هایی را به سمت اربیل شلیک کرد و مدعی شد به مقرهای جاسوسی اسرائیل در آنجا هجوم برده است.

 در چند روز گذشته همزمان که بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان هشدار داد که شبه نظامیان طرفدار ایران از داعش خطرناکترند، شبه‌نظامیان طرفدار ایران در عراق حملات خود را به نیروهای آمریکایی متوقف کرده‌اند. این به معنای عدم تمایل ایران به گسترش درگیری است.

ایران و ترکیه از قدرت گیری مخالفان شان در اقلیم کردستان خشمگین هستند. اهداف اقتصادی ایران و ترکیه با اهداف سیاسی شان متناقض است. از یک سو نمی توانند منافع اقتصادی خود از اقلیم را کاهش دهند و از طرف دیگر حضور ستیزه جویان مخالف خود در منطقه اقلیم‌را مغایر با منافع و امنیت ملی شان می دانند. اما هر دو کشور نشان داده اند امنیت را بر اقتصاد ترجیح می دهند و رفتار خود را با اقلیم به گونه ای بازتعریف کرده اند تا دولت اقلیم کردستان خود را با آن تنظیم کند.

مناسبات پر تنش دولت اقلیم کردستان با بغداد، سوریه، ایران و ترکیه در فقدان حمایت آمریکا وضعیت دشواری را برای اربیل پدید آورده است.

آنچه برای دولت اقلیم کردستان اهمیت ضروری و فوری یافته حل اختلاف با دولت فدرال عراق است که چشم انداز روشنی را نمایان نمی سازد.

مسعود فروزنده، نویسنده و پژوهشگر