آیا برافراشتن پرچم اقلیم کردستان در پیشواز از نیچیروان بارزانی در تهران یک نشانه و پیام دیپلماتیک از سوی ایران است؟
روز پنجشنبه 14 مرداد تهران شاهد برگزاری مراسم تحلیف ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید جمهوری اسلامی ایران بود. مراسمی که طبق سنت معمول با دعوت از شخصیت‌های مختلف داخلی و رهبران، مقامات و دیپلمات‌های برجسته بین‌المللی برگزار ‌شد.
در این میان سفر هیات عالیرتبه اقلیم کردستان عراق به تهران و بخصوص اهتزاز پرچم آن در فرودگاه امام خمینی با بازتاب گسترده‌ای در میانه رسانه‌ها و بخصوص شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. بسیاری آن را یک پیام مهم و آشکار از سوی جمهوری اسلامی ایران به کُردها قلمداد کردند، برخی آن را مورد نقد قرار دادند و مباحث مختلفی حتی در تلویزیون‌های کُرد و نیز فارسی زبان در این باره مطرح شد.
حتی چهره‌های سیاسی نظیر «عمر اوسی» سیاستمدار کُرد سوری با صدور بیانیه‌ای در این باره اعلام کرد: برافراشتن پرچم اقلیم کردستان در فرودگاه مهرآباد در مراسم استقبال از نچیروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان برای حضور در جلسه تحلیف رئیس جمهور ایران، یک تحول تاریخی در موضع جمهوری اسلامی ایران در زمینه اذعان به اقلیم کردستان در چارچوب عراق و یک موفقیت بزرگ برای ملت کردستان و مبارزات و شهداست.»
اما واقعیت پس پرده اهتزاز پرچم اقلیم کردستان عراق چه بود؟
انگیزه مشترک برای ارتقای روابط
مهمترین و حائز اهمیت‌ترین پیام سفر رهبر اقلیم کردستان عراق و رئیس پارلمان این منطقه به تهران برای شرکت در مراسم تحلیف و سپس دیدار با روسای جمهور و مجلس را می‌توان انگیزه متقابل هر دو طرف برای بهبود و ارتقای روابط ارزیابی کرد.
دعوت از نیچیروان بارزانی ،رهبر اقلیم کردستان عراق، و خانم ریواز فایق ،رئیس پارلمان اقلیم کردستان، از سوی مقامات جمهوری اسلامی را می‌توان در راستای علاقه به افزایش روابط از سوی تهران و بخصوص از سوی دولت جدید ارزیابی کرد. از سوی دیگر پذیرش این دعوت و شرکت هردو مقام ارشد این منطقه در مراسم تحلیف و دیگر دیدارهای دیپلماتیک با مقامات جمهوری اسلامی حاکی از انگیزه متقابل اربیل، برای گسترش روابط با تهران ارزیابی کرد. بی‌گمان این مهمترین پیام دیپلماتیک از سفر اخیر این مقامات به تهران بوده است.
چرایی اهتزاز پرچم اقلیم کردستان عراق در تهران
در مراسم پیشواز از هیات عالی رتبه اقلیم کردستان در کنار مارش رسمی، پرچم این منطقه در کنار جمهوری اسلامی ایران به اهتزاز درآمد. همانطور که اشاره شد این مساله با بازتاب گسترده‌ای روبرو شد. اما واقعیت امر چیست؟
اهتزاز پرچم اقلیم کردستان در تشریفات دیپلماتیک در فرودگاه یک امر معمول و مرسوم است کما اینکه در دیگر کشورها نیز این اقدام برای مقامات کُرد انجام می‌شود اما نکته حائز اهمیت غیبت پرچم عراق در میان دو پرچم دیگر بود.
قاعده تشریفات دیپلماتیک در فرودگاه‌ها‌ و دیگر مراکزی که برای لحظه ورود و میزبانی انتخاب می‌شود اینگونه است که در کنار پرچم میزبان در دولت‌های دارای وضعیت خاص حقوقی و چند پرچمی اگر دولتمردی از یک منطقه فدرالی و یا کنفدرالی یک دولت در راس هیات میهمان است، می‌بایست هم پرچم منطقه فدرالی ویا کنفدرالی و هم پرچم دولت مرکزی آن کشور در کنار پرچم دولت میزبان به اهتزاز درآید.
به نظر می‌رسد با توجه به ترافیک حضور مقامات مختلف دیپلماتیک در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، عدم اهتزاز پرچم عراق، یک اشتباه سهوی از سوی مسئولان تشریفات بوده است و نبایست آن را یک پیام خاص دیپلماتیک به شمار آورد!
چرایی عدم استفاده از پرچم اقلیم کردستان در دیدار با مقامات ایرانی
اما ساعاتی پس از برگزاری مراسم تحلیف دیدارهای مشترکی میان نیچیروان بارزانی و ریواز فایق با رئیس جمهور و رئیس پارلمان ایران برگزار شد که در دیدار رئیس جمهور تنها پرچم های ایران و عراق و در دیدار محمدباقر قالیباف تنها پرچم ایران در پشت سر نفرات قرار داده شد. علت این امر آیا عقب نشینی ایران از دادن پیام دیپلماتیک از طریق پرچم بود؟
پاسخ مجددا منفی است. چرا که عرف در دیدارهای دیپلماتیک بدین گونه است که پرچم مهمان تنها در صورتی روی میز و یا در پشت سر نفرات قرار داده می‌شود که در آن مهمان دارای یک پست مشابه میزبان باشد در زمانی که پست سیاسی مهمان پایین‌تر باشد تنها از پرچم میزبان استفاده می‌شود.
این امر تنها شامل مقامات اقلیم کردستان عراق نیست همانطور که در تصاویر زیر مشاهده می‌کنید این قاعده تشریفات در پرچم دیپماتیک در دیدار وزیر خارجه وقت آمریکا با رئیس جمهور عراق، در دیدار وزیر خارجه وقت ایران با نخست وزیر عراق و در بسیاری دیگر از دیدارهای دیپلماتیک دیده می‌شود.
اما لابد می‌پرسید پس چرا در دیدارهای دیپلماتیک در فرانسه و یا ترکیه در حین میزبانی از مقامات کردستان عراق به رغم پایین‌دست بودن رتبه سیاسی مقام کُرد از پرچم اقلیم کردستان نیز استفاده می‌شود باید در اینجا گفت طرفین ترکیه‌ای (نه همیشه و گاهی) و فرانسوی و یا دیگر طرفینی که اینچنین رفتار می‌کنند عمدتا با این کار از توجه ویژه خود به منطقه اقلیم کردستان و انگیزه برای نشان دادن روابط گرم استفاده می‌کنند و در اینجا می‌توان گفت استفاده از پرچ یک پیام و نماد دیپلماتیک و خاص است!
مسبوق به سابقه بودن اشتباه در تشریفات پرچم
البته این اشتباهات گویا مسبوق به سابقه است و همین اشتباهات بعضاً باعث برداشت‌هایی شده است. بطور مثال شنیده‌ها حاکی از آن است که در آخرین سفر آقای مسعود بارزانی رهبر وقت اقلیم کردستان عراق به تهران، در مراسم بدرقه وی نیز از اهتزاز پرچم اقلیم کردستان و نیز سرود کُردی در مارش بدرقه استفاده شد. یکی از دیپلمات‌های اقلیم کردستان که سابقه دوستی دیرینه داشتیم، بعدها در همین رابطه گفت تا چندین روز پس از این واقعه ما فکر می‌کردیم مقامات ایرانی با این حرکت نمادین و بدون سابقه خود خواسته‌اند یک پیام خاص به ما در راستای افزایش حمایت‌ها و روابط در سطحی گسترده‌تر دهند اما بعدها برایمان مسجل شد اقدام صورت گرفته در اثر اشتباه مسئول تشریفات فرودگاه روی داده است و محتملا چون اطلاعی از موقعیت حقوقی اقلیم کردستان عراق نداشته است در تشریفات از پروتکل همیشگی بدرقه از مقامات رسمی دیگر کشورها استفاده کرده است.
موقعیت اقلیم کردستان عراق از نظر حقوقی
از سال 2005 و بنا بر قانون اساسی جدید در عراق، این کشور رسما به یک جمهوری فدرال دموکراتیک تبدیل شد که بر اساس آن سه استان وقت (چهار استان فعلی: اربیل، سلیمانیه، دهوک و حلبچه) تحت نام منطقه فدرالی اقلیم کردستان دارای قدرت و اختیارات اجرایی و نوعی خودمدیریتی مورد تایید قانون اساسی عراق و البته زیر مجموعه حقوقی آن قرار گرفت.
منطقه اقلیم کردستان که ساخت تاریخی و عملی آن به ابتدای دهه 1990 و پس از صدور قطعنامه 688 شورای امنیت سازمان ملل متحد باز می‌گردد از نظر حقوقی یک موجودیت نیمه خودمختار تحت کنترل و مدیریت دو حزب دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان بوده است که این شرایط 13 سال بعد و این‌بار تحت پوشش قانون اساسی به عنوان یک امر واقع مورد پذیرش واقع شد.
بر این اساس کُردها همچنان بخشی از کشور عراق به شمار می‌روند اما در حوزه‌هایی نظیر داشتن پرچم، پارلمان محلی، روابط خارجی، نیروهای پیشمرگ، اقتصاد و ... دارای مدیریت داخلی تقریبا مجزا و مستقلی هستند هرچند عملا می‌بایست هماهنگی‌هایی با دولت مرکزی داشته باشند.
در این چارچوب باید گفت هرچند اقلیم کردستان عراق از نظر حقوقی یک موقعیت فدرالی دارد اما پذیرش امر واقع و تبدیل شدن برخی از رفتارها به یک رویه باعث شده است عملاً برخی از رویه‌ها در این منطقه عمدتا فرافدرالی و به عبارتی دیگر کنفدرالی باشد!
نویسنده: اردشیر پشنگ سردبیر گروه رسانه‌ای فراتاب و پژوهشگر مسائل خاورمیانه
منبع «فراتاب»