پیچیدگی‌های عادی‌سازی روابط دمشق- آنکارا

زایلە - رئیس‌جمهور ترکیه، در مواجهه با تنش‌های داخلی بر سر پناهجویان سوری، به دنبال گفت‌وگو با همتای سوری‌اش است. با این وجود، حصول یک گفت‌وگوی نتیجه‌بخش که البته روسیه نیز از آن حمایت می‌کند، با توجه به حضور نظامی ترکیه در خاک سوریه پیچیده به نظر می‌رسد.
ترکیه نه‌تنها در جریان جنگ سوریه از گروه‌های معارض حمایت کرده، بلکه بطور غیرقانونی بخش‌هایی از شمال سوریه را نیز اشغال کرده است.

درخواست "رجب طیب اردوغان" رئیس‌جمهوری ترکیه برای مذاکره با همتای سوری‌اش "بشار اسد"، پس از شورش‌های گسترده علیه پناهجویان سوری در شهرهای ترکیه انجام شد و هدف او از این کار، تسهیل بازگشت سوری‌هایی بود که از زمان آغاز جنگ در سال ۲۰۱۱ میلادی به ترکیه گریخته‌اند.

"سولی اوزل" کارشناس روابط بین‌الملل در استانبول در گفت‌وگو با "یورو نیوز" می‌گوید: "مشکل پناهندگان سوری در کنار بدتر شدن شرایط اقتصادی ترکیه، باعث شده که وضعیتی مانند جعبه باروت بوجود بیاید. اعتراض‌ها به حضور آنها، چه موجه و چه غیرموجه، رو به افزایش است و اکنون این موضوع به یک چالش سیاسی جدی تبدیل شده است."

به گفته او، بهترین راه‌حل برای این مشکل، طرحی معتبر برای خروج منظم آوارگان سوری است.

گفته می‌شود یکی از دلایل ناکامی حزب اردوغان در انتخابات ماه مارس نیز اعتراضات فزاینده به حضور بیش از سه میلیون پناهجوی سوری در خاک ترکیه، در کنار تورم افسارگسیخته بوده است. این عوامل، فشار بر اردوغان را برای رسیدگی به وضعیت پناهندگان تشدید کرده است.

دلایل حمایت روسیه

روسیه تحت رهبری "ولادیمیر پوتین" از اقدامات دیپلماتیک اردوغان حمایت می‌کند و آن را پایانی بالقوه برای حمایت ترکیه از شورشیان سوری و پایانی برای جنگ داخلی این کشور می‌داند.

این مساله با اولویت‌های مسکو نیز همسو است، زیرا حل و فصل مناقشه سوریه به روسیه اجازه می‌دهد تا منابع نظامی بیشتری را روی جنگ با اوکراین متمرکز کند.

با این حال، حضور نظامی گسترده ترکیه در خاک سوریه، مذاکرات احتمالی را پیچیده می‌کند. نیروهای ترکیه همچنان در مناطق شمالی سوریه با گروه‌های کردی درگیر هستند که اردوغان ادعا می‌کند آنها با جدایی‌طلبان داخل کشورش در ارتباطند.

ارتش ترکیه از بخشی از شورشیان سوری مخالف بشار اسد نیز محافظت می‌کند.

اما "آیدین سلسن" دیپلمات سابق ترکیه و تحلیلگر سیاست خارجی در موسسه تحقیقاتی "Medyascope" ترکیه نیز معتقد است که عزم آنکارا برای مذاکره می‌تواند فرصتی برای سوریه باشد تا از آنکارا برای تخلیه نیروهایش از خاک این کشور تضمین‌های لازم را بگیرد.

او می‌گوید: "از آنجایی که اسد به‌تنهایی قادر به خارج کردن نیروهای ترکیه از خاک کشورش نیست، تنها گزینه‌ای که برایش باقی می‌ماند این است که تخلیه نیروهای ترکیه را به عنوان پیش‌شرط این گفت‌وگوها تعیین کند."

با این وجود، اردوغان همچنان بر حفظ حضور نظامی ترکیه در خاک سوریه، تا زمانی که دمشق بتواند بطور موثر وضعیت را در مرزهایش کنترل کند، اصرار دارد.

هشدار درباره یک بحران انسانی

انتشار اخبار مربوط به تمایل اردوغان به گفت‌وگو با اسد، منجر به وقوع ناآرامی‌هایی در مناطق شمال شرق سوریه شد؛ یعنی مناطقی که در حال حاضر تحت کنترل شورشیان است و نگرانند که تخلیه این منطقه از نیروهای ترکیه و بازگشت نیروهای دولتی سوریه، پایانی مرگبار برای آنها رقم بزند.

بر همین اساس نیز "فابریس بالانش" کارشناس منطقه‌ای از دانشگاه لیون، درباره یک بحران انسانی قریب‌الوقوع هشدار می‌دهد و می‌گوید: "اگر نظام دمشق دوباره کنترل مناطق شورشیان را به دست آورد، اکثر ساکنان تلاش خواهند کرد به ترکیه فرار کنند. آنهم در حالی که ترکیه نمی‌تواند چهار میلیون پناهنده دیگر را در خود جای دهد."

به همین دلیل است که اردوغان به دنبال کمک پوتین برای نرم کردن موضع اسد در این مذاکرات است و بر همین اساس آنکارا پیشنهاد میزبانی یک نشست سه‌جانبه را برای تابستان امسال داده است که تاکنون پاسخ مثبتی از دمشق دریافت نشده است.

خطری برای رژیم صهیونیستی

توافق احتمالی ترکیه و سوریه خطری برای رزیم اسرائیل نیز محسوب می‌شود. چراکه سوریه، ایران و روسیه همگی از حماس حمایت می‌کنند. بنابراین، اگر آنکارا به دمشق نزدیک‌تر شود، اتحاد قوی‌تری از کشورهای دشمن غرب و رزیم تل‌آویو بوجود خواهد آمد.

تلاش آنکارا برای گفت‌وگو با اسد در حالی در جریان است که در حال حاضر روابط آنکارا و تل‌آویو نیز بسیار تیره است.

رجب طیب اردوغان در نشست اخیر ناتو اعلام کرد که اجازه همکاری ناتو با اسرائیل را نخواهد داد و در مقابل روز جمعه "یسرائیل کاتز" وزیر خارجه این رژیم نیز شدیدا از ترکیه انتقاد کرد.

واکنش‌ها در دمشق

"فیصل المقداد" وزیر خارجه سوریه در واکنش به تلاش‌های آنکارا برای گفت‌وگو اعلام کرد: "بازگشت به روابط عادی با ترکیه باید بر پایه‌های روشن بنا شود."

سوریه همچنین گفت که به ابتکار عمل ترکیه نگاه مثبتی دارد و وزارت خارجه آن در بیانیه‌ای تاکید کرد که "روابط باید بر اساس این اعتقاد بنا شود که منافع کشورها بر اساس روابط سالم بین آن‌ها شکل می‌گیرد و نه درگیری و خصومت".

احتمال میانجیگری عراق

این گمان نیز وجود دارد که آنکارا و دمشق با میانجی‌گری عراق دیدارهایی برای آشتی برگزار کنند.

"فواد حسین" وزیر خارجه عراق در اوایل ماه جاری گفته بود که توافق اولیه با سوریه و ترکیه در خصوص برگزاری نشستی بین مقامات دو کشور در بغداد، پایتخت عراق حاصل شده است.