چاودێرێکی سیاسی بۆ زایەڵە: چین ده‌بێته‌ جێگره‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌ ئاسیا و ئه‌وروپا وئه‌فه‌ریقا ستراتیژی نوێی ئاسایشی نیشتمانی ئه‌ڵمانیا واده‌ریده‌خات

زایەڵە - شوان جاف چاودێری سیاسی بەزایەڵەی ڕاگەیاند، بۆ یەکەمین جار لە مێژووی خۆیدا، ئەڵمانیا ستراتیژێکی ئاسایشی نەتەوەیی هەیە کە نەک تەنها سەرنجی لەسەر بەرگرییە، بەڵکو خاڵە جۆراوجۆرەکانی پەیوەست بە ئاسایشی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات لەخۆدەگرێت. 
بە ئاماژەدان بە ڕادەی فراوانبوونی ستراتیژییەکە، ئۆلاف شۆڵز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا شانبەشانی ٤ وەزیر لە حکومەتەکەیدا دەرکەوت بۆ ڕاگەیاندنی، ئەوانیش وەزیرانی دەرەوە، بەرگری، دارایی و ناوخۆ.ئەم ستراتیژە نوێیە دەریدەخات کە ئەڵمانیا دەیەوێت لەسەر هەڵەکانی ساڵانی ڕابردوو بنیات بنێت، بەتایبەتی لەڕووی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ڕووسیا و پشتبەستن بەو وڵاتە وەک دابینکەرێکی سەرەکی غاز پێش شەڕی ئۆکرانیا. هەرچەندە حکومەتی هاوپەیمانی لە بەیاننامەی حکومەتدا بەڵێنیدا لەگەڵ پێکهێنانیدا کار لەسەر ئەم ستراتیژە بکات، بەڵام لە چوارچێوەیەکی تەواو جیاوازدا دوای شەڕی ئۆکرانیا هاتە دەرەوە. ئەم توێژینەوەیە ئاماژە بەوە دەکات کە ئەو "خاڵی وەرچەرخانە" کە ئەڵمانیا دوای شەڕی ڕووسیا لە ئۆکرانیا شاهیدی بوو "فاکتەرێکی سەرەکی بووە" لەو ستراتیژییەی کە حکومەت دوای چەند مانگێک لە ناکۆکی و ناکۆکی کە بووە هۆی دواخستنی ڕاگەیاندنەکەی چەند جارێک.تەحەدای چین، وەزارەتی دەرەوە کە دەرکردنی ئەو ستراتیژە له‌ ئه‌ستۆ وەگرتبوو، هیوای خواستبوو لە مانگی شوباتی ساڵی ڕابردوودا لە میانی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشندا ڕایبگەیەنێت، بەڵام ناکۆکی لەگەڵ ڕاوێژکاری ئەڵمانیا سەبارەت بە ڕادەی توندی لە دەرکردنی سیاسەتی ستراتیژی لەگەڵ چین، دەرکردنی ئەو ستراتیژییە نوێیەی دواخست. یەکەمین ستراتیژی ئەمنی لە مێژووی ئەڵمانیادا، چین بە بەکارهێنانی "سەنگی ئابووریی خۆی بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەکانی" وەسف دەکات، هۆشداری دەدات لەوەی "کێبڕکێ لەگەڵ چین زیادی کردووە لە کاتێکدا کە پەکین هەوڵی گۆڕینی سیستەمی نێودەوڵەتی دەدات". بەڵام حکومەت حەزی دەکرد جەخت لەوە بکاتەوە کە چین هێشتا "هاوبەشێکە کە بەبێ ئەو زۆر تەحەددای نێودەوڵەتی چارەسەر ناکرێت". بە گوتەی شوڵز، حکومەت ئامادەکاری دەکات بۆ ئەوەی لە چەند هەفتەی داهاتوودا ستراتیژییەکی وردتر لەبارەی چینەوە ڕابگەیەنێت. لەدوای شەڕی ئۆکرانیا، ترسەکان زیادیان کردووە کە ئەڵمانیا هەمان ئەو هەڵانەی لەگەڵ ڕووسیا کردوویەتی لەگەڵ چین دووبارە بکاتەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە پشتبەستنی بەشێکی زۆری پیشەسازییەکانی بە چین بۆ بەشە سەرەتاییەکان.
وتیشی،  شارەزایان و ئەو پارتی سەوزەی کە بێربۆک سەر بە خۆیەتی، هۆشدارییان لەوە داوە و داوای کەمکردنەوەی پشتبەستن بە چینیان کردووە لە بواری بازرگانیدا، ئەو قەیرانەیان وەبیرهێنایەوە کە ئەڵمانیای گرتەوە دوای وەستاندنی بۆری نۆرد ستریم، هەروەها سزاکانی ئەوروپا لەسەر ڕووسیا کە غازی ڕووسیای بۆ ئەڵمانیا ڕاگرت. ڕووسیا لە ساڵانی ڕابردوودا دابینکەری سەرەکی غاز بوو بۆ ئەڵمانیا، دوای پچڕانی غازی ڕووسیا ناچار بوو بە خێرایی بەدوای بازاڕی نوێدا بگەڕێت، هەروەها سیاسەتێکی وزەی هەمەچەشنتری کێشا کە لە ساڵی ڕابردووەوە سەرکەوتوو بوو لە جێبەجێکردنی.سەرەڕای ئەوەی شوڵتز ڕایگەیاند کە بەم زووانە سیاسەتێکی جیاواز سەبارەت بە چین دەردەچێت، بیربۆک کە ساڵی ڕابردوو لەگەڵ ڕاوێژکاری گشتی سەبارەت بە چین کەوتە ناو مشتومڕێکی گشتیەوە، حەزی دەکرد پشتڕاستی بکاتەوە کە ستراتیژییە نوێیەکە سەرنجی لەسەر بەهێزکردنی ئاسایشی ئەلیکترۆنییە بۆ بەرەنگاربوونەوەی گوێگرتنەکانی(سیخووڕی) چینی. ئاماژەی بەوەشکردووە، ئاسایش "لە سەدەی بیست و یەکەمدا بەو مانایەیە کە چین گوێ لە گفتوگۆکانی نێوان هاوڕێکان ناگرێت، یان (بۆتەکان)ی ڕووسی دەستکاریمان دەکەن لەکاتێکدا ئێمە لە میدیاکاندا دەگەڕێین". ئاماژەی بەوەشکردووە، کۆمپانیا ئەڵمانییەکان "گەیشتوونەتە هەمان ئەنجامەکانی حکومەت سەبارەت بە پشتبەستنی زۆر" بە چین. مانگی تشرینی دووەمی ڕابردوو شۆڵز سەردانی پەکینی کرد و دوای هەڵبژاردنی بۆ خولی سێیەمی وەک سکرتێری گشتی حزبی شیوعی دەسەڵاتدار لەگەڵ شی جینپینگ سەرۆکی چین کۆبووەوە و شاندێکی گەورەی بازرگانانی ئەڵمانی لەگەڵیدا بوون. شۆڵز لەلایەن بایربۆک و ئەندامانی پارتی سەوزەوە ڕەخنەی لێگیرا بەهۆی ئەوەی بە وتەی ئەوان "پەیامێکی هەڵە" بوو کە بە گرنگیدان بە ئابووری و بازرگانی، بۆ چین دەینێرێت، لە کاتێکدا بانگەوازەکان بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە چین پەرەدەسەنن.زیادکردنی خەرجییەکانی بەرگری:
هەروەها لە ستراتیژە نوێیەکەدا حکوومەت بەڵێنی دابوو کە خەرجی بەرگری بۆ 2%ی کۆی بەرهەمی خۆی زیاد بکات، بەپێی ڕاسپاردەکانی ناتۆ بۆ ئەندامانی، بۆ ئەوەی لە ساڵی 2024 بگاتە ئەم ڕێژەیە ئۆکرانیا کە تێیدا باسی لە "خاڵێکی وەرچەرخان" کرد، بەڵام ئەمە یەکەمجارە کە حکومەت لە وتارێکی ستراتیژیدا ئەم سیاسەتە دەخاتە ڕوو. ڕۆژنامەکە پێی وایە کە "ڕووسیا گەورەترین مەترسی لەسەر ئەوروپا دروست دەکات"، هەروەها هەوڵی "ناسەقامگیرکردنی دیموکراسیەکانی ئەوروپا و لاوازکردنی یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ" دەدات. هەروەها داوای لە حکومەت کرد بەردەوام بێت لە "تاوتوێکردنی گەرەنتی ئەمنی بۆ ئۆکرانیا تەنانەت دوای کۆتایی هاتنی شەڕەکەش.
ڕونیشیکردەوە،ژێرخانی ،هەروەها توێژینەوەکە باسی لە مەترسییەکانی ژێرخانی ئەڵمانیا کردووە، و داوای پێویستی "کەمکردنەوەی پشتبەستنی تاکلایەنە بە دابینکردنی وزە و کەرەستەی خاو لەڕێگەی سەرچاوە هەمەچەشنەکانەوە کردووە".
ئاماژەی بەوەشکردووە، "پێویستی بەردەوامبوون لە چاودێریکردنی وەبەرهێنانەکان بۆ ئەوەی پشتبەستن بە لایەنێکی دیاریکراو لە ژێرخانی بنەڕەتیدا دوور بکەوێتەوە، هەروەها ڕووبەڕووی پرسی گواستنەوەی هەستیاری تەکنەلۆژیا ببنەوە". ساڵی ڕابردوو پرسی هەوڵەکانی کۆمپانیای چینی "کۆسکۆ" کە پەیوەستە بە حکومەتەوە بۆ بەدەستهێنانی بەشێک لە بەندەری هامبۆگ قەیرانێکی لەناو حکومەتدا دروستکرد کە وایکرد شوڵتز پاشەکشە بکات لە ڕێگەدان بە کۆمپانیاکە بۆ بەدەستهێنانی زیاتر لەلەسەدا ٢٥%ی کۆنتێنەرەکانی ناو بەندەرەکە بۆ ئەوەی نەبنە هێزێک کە توانای بەربەستکردنی بڕیارەکانی هەبێت.هێرشی ئەلیکترۆنی،لەبارەی بەرگرییەوە، حکومەت پێکهێنانی دەزگایەکی بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێرشە ئەلیکترۆنییەکان ڕاگەیاند، ئەمەش لەکاتێکدا ترسی زیاتر بوو لە شەڕی تێکەڵاو کە ڕەنگە وڵاتانی وەک ڕووسیا لە دژی ئەنجام بدەن. حکومەت جەختی لەوە کردەوە کە ئاژانسەکە هاوکاری یەکێتی ئەوروپا و هاوبەشەکانی لە ناتۆ و وڵاتانی دیکە دەکات بۆ بەدەستهێنانی کاریگەری زیاتر.
ئەوەشی خستەڕوو، جگە لەوەش، ستراتیژییەکە لە چارەسەرکردنی خاڵە بەرگرییە تەقلیدییەکان تێپەڕی، و خاڵەکانی پەیوەست بە ئاسایشی خۆراک و زیادکردنی تواناکان بۆڕووبەڕووبوونەوەی پەتاکان بە دەستەبەرکردنی زنجیرەی پێداویستییە پزیشکییەکان ژماردەوە. وە باسی لە بنیاتنانی توانای دەوڵەت کرد بۆ "خۆڕاگری" بە بەهێزکردنی زنجیرەی دابینکردن لە درێژخایەندا، بۆ ئەوەی دووبارە نەبێتەوە لە دووبارەبوونەوەی کەمیی ماددی لە کاتی قەیرانی کۆرۆنا و دوای قەیرانی کۆرۆنا. بێربۆک لەمیانی کۆنگرە ڕۆژنامەوانییەکەدا جەختی لەوە کردەوە کە ئەم ستراتیژە لەگەڵ ستراتیژی ئەوروپی و ئەمریکادا دەگونجێت، جەختیشی لەوە کردەوە کە سەرکەوتنی بە شێوەیەکی سەرەکی پەیوەستە بە هاوکاری لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا و ئەمریکا.گەورەترین مەترسی به‌ كورتی وردەکاری یەکەمین ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی ئەڵمانیاحکومەتی ئەڵمانیا ڕۆژی چوارشەممە(14/6/2023) پەردەی لەسەر یەکەمین ستراتیجی گشتگیری ئاسایشی نەتەوەیی لە مێژووی مۆدێرنی ئەو وڵاتەدا لادا، کە ئامانجی سەرەکی بریتییە لە چارەسەرکردنی ئەولەویەت و خواستەکانی بەرلین لە ئەوروپا، ئەمەش دوای ئەو گۆڕانکارییە جیۆپۆلەتیکییە بەرفراوانە کە شەڕی ڕووسیا لە ئۆکرانیا بەدوای خۆیدا هێنا.ئەم بەڵگەنامەیە ٨٠ لاپەڕەیە، تێڕوانینێکی گشتی لە سیاسەتی دەرەوەی بەرلین دەخاتە ڕوو، کە لە سەرەتای سەرهەڵدانی شەڕەوە بەرەو ئەولەویەتدان بە ئاسایش بەسەر بەرژەوەندییە ئابوورییەکاندا گۆڕاوە، لە کاتێکدا چاودێران و ڕاپۆرتە ڕۆژئاواییەکان وایان زانیبوو کە ئەو ستراتیژە لە کاتێکدا هاتووە کە ئەڵمانیا هەست دەکات کە زیاتر بەرەوڕووی هەڕەشە سەربازییەکان بووەتەوە ئابووری و جیۆپۆلەتیکی نوێ.ئۆلاف شۆڵز، ڕاوێژکاری ئەڵمانیا لە میانی پێشکەشکردنی و وەزیرەکانی لە حکومەتەکەیدا لەو ستراتیژە ڕایگەیاند، کە "بەشدارییەکی گرنگە بۆ دەستەبەرکردنی ئاسایشی ئەڵمانییەکان لە ژێر ڕۆشنایی گۆڕانی ژینگەیەکدا  ئەڵمانیا وڵاتێکی بەهێزە و دەتوانێت ڕووبەڕووی ببێتەوە". ئەو تەحەددایانەی کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە”.سێ  پایەی سەرەکی،بەگشتی ستراتیژە نوێیەکە تیشک دەخاتە سەر (٣) پایەی ئاسایشی نەتەوەیی ئەڵمانیا، لەوانە،بەرگری چالاک: لەوانەش پابەندبوون بە خەرجییە سەربازییە بەرزەکان، لەوانەش گەیشتن بە ئامانجی ناتۆ کە ئەندامەکانی لەسەدا ٢%ی بەرهەمی ناوخۆیی بۆ بەرگری خەرج بکەن، هەروەها گرنگیدان بە ڕێگریکردن.خۆڕاگری: ئەمەش توانای ئەڵمانیا و هاوپەیمانەکانی دەکاتە ئامانج بۆ پاراستنی بەهاکانیان و کەمکردنەوەی وابەستەیی ئابووری و ڕاگرتن و شکستپێهێنانی هێرشە ئەلیکترۆنیەکان و بەرگریکردن لە میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و سەروەری یاسا،بەردەوامیی: پایەیەکە کە پرسەکانی وەک گۆڕانی کەشوهەوا و قەیرانەکانی وزە و خۆراک لەخۆدەگرێت.
هێمای بەوەشکرد، مەترسی ڕووسیا و خواستەکانی چین ستراتیژی نوێی ئاسایشی نیشتمانی ئەڵمانیا ڕووسیای بە "گەورەترین هەڕەشە" بۆ سەر ئاشتی لە ئەوروپا و زەریای ئەتڵەسی زانی، بەو پێیەی مەرجی ئەوە بوو کە بەرلین "دەبێت لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کاربکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە تێکەڵەکان،  حکومەتی ئەڵمانیا لە ستراتیژییەکەیدا "کردەوەکانی چین"ی ئیدانە کرد، کە بە وتەی خۆی "پێچەوانەی بەرژەوەندی و بەهاکانمانە،ئاماژەی بەوەشکردووە، "چین بە شێوازی جۆراوجۆر هەوڵدەدات نەزمی نێودەوڵەتی لەسەر بنەمای یاساکان دابڕێژێتەوە، زیاتر و زیاتر بە شێوەیەکی شەڕانگێزانە ئیدیعای سەروەری خاکی دەکات و بەردەوام پێچەوانەی بەرژەوەندی و بەهاکانمان ڕەفتار دەکات، هەروەها ئامانجی ستراتیژەکە دەستەبەرکردنی ڕێبازێکی یەکگرتووترە بۆ ئاسایشی نێوان وەزارەتەکانی ئەڵمانیا، هەرچەندە حکومەتی ئەڵمانیا نەیتوانیوە ڕێکبکەوێت لەسەر دروستکردنی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی بەهۆی ناکۆکییەکانی ناو هاوپەیمانی شولزە.بەڵام یەکێک لەو چەند بەڵێنە تایبەتانەی لە ستراتیژییەکەدا هاتووە، ئاماژەیە بۆ "ئامادەیی سەربازی".خەرجییەکانی بەرگری،ستراتیژەکە بەڵێنێک لەخۆدەگرێت کە ئەڵمانیا لەسەدا ٢%ی بەرهەمی ناوخۆی خۆی بۆ بەرگری خەرج بکات، ئەمەش لە سندوقێکی تایبەتی ١٠٠ ملیار یۆرۆوە دەستپێدەکات کە ساڵی ڕابردوو دامەزراوە.
کریستیان لیندنەر، وەزیری دارایی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، ئامانجی بەرلین لە ساڵی داهاتووەوە ئامانجی خەرجییەکانی بەرگری بە ڕێژەی 2% بەدیبهێنێت، ئەمەش بەو مانایەیە کە ڕاوێژکارییەکانی بودجە بۆ ساڵانی تا ساڵی 2029 پێویستیان بە پێداچوونەوە دەبێت، هەروەها هەندێک پڕۆژە دوادەخرێن، بەو پێیەی ئەولەویەت بۆی دەبێت ئەو پڕۆژانەی کە ڕەچاوی ئەمنییان هەیە.ڕێوشوێنەکانی دیکەی سیستمی ئاسایشی نیشتمانی بریتین لە کەمکردنەوەی پشتبەستن بە وڵاتانی دیکە بۆ هاوردەکردنی کەلوپەل، هەروەها هاندانی کۆمپانیاکان بۆ ئەوەی یەدەگی ستراتیجی بهێڵنەوە دوای ئەوەی زۆر پشتبەستنی ئەڵمانیا بە ڕووسیا لە ساڵی ڕابردوودا قەیرانی وزەی لێکەوتەوە.ڕۆڵی ئەڵمانیا لە ئەوروپا،لای خۆیەوە شارەزای پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان کە نیشتەجێیە لە بەرلین، عەبد ئەلمەسیح ئەلشامی، له‌م باره‌وه‌ ده‌ڵیت: ستراتیژی ئاسایشی نەتەوەیی لە ئەڵمانیا بە یەکەم ستراتژیای ئاسایشی نەتەوەیی لە ئەڵمانیا دادەنرێت لە دوای جەنگی جیهانی دووەم، بەو پێیەی دەوڵەت هەوڵیدا ستراتیژی خۆی پێناسە بکات دوای گۆڕانکاری قووڵ لە ڕۆڵی ئەڵمانی لە دوای شەڕی ئۆکرانیا.ئەلشامی گرنگی دەرکردنی ئەم ستراتیژەی لە کۆمەڵێک خاڵدا پێناسە کردووە و دەڵێت کە بریتییە لە،ئەڵمانیا بەم ستراتیژە لە قۆناغی بەرگرییەوە بەرەو مافی هێرشکردن دەڕوات و ئەو مەترسیانە دەستنیشان دەکات کە لە دەرەوە ڕووبەڕووی دەبێتەوە و بەرگری لە خۆی دەکات و ڕەنگە لەسەر بنەمای ئەولەویەتەکانی ئەڵمانیا بە شێوەیەکی سەربەخۆ شەڕەکان ئەنجام بدات.ستراتیژەکە چەند خاڵێکی گرنگی هەیە، کە پێشەنگییان ناسینەوەی دوژمنە ڕاستەوخۆکانە، بەو پێیەی وای زانیوە کە "ڕووسیا و چین" دوژمنن، و هەڕەشەن بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەڵمانیا و ئەوروپا.ئەوەی جێگەی سەرنجە لەم ستراتیژەدا ئەوەیە کە لەسەر بنەمای ئاسایشی نەتەوەیی ئەوروپا قسە دەکات نەک تەنها ئەڵمانی، ئەمەش مانای ئەوەیە کە لە ڕۆڵی ئەڵمانیا وەک دەوڵەت تێدەپەڕێت و ڕۆڵێکی پێدەبەخشێت بۆ پاراستنی ئەوروپا.سەیرکردنی ڕووسیا وەک هەڕەشەیەکی ڕاستەقینە بۆ سەر ئاسایشی ئەوروپا، هەروەها چین، واتە کردنەوەی سنووری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ڕووسیا و چین لە بۆشایی ئاسمان و زەریای ئاسیادا، بەو پێیەی تەنیا بە هەڕەشەکان یان قەیرانی ئۆکرانیا سنووردار نەبووە، بەڵکو قسەکردن لەسەری بووە "ڕۆڵی دوژمنکارانە" وەک ئەوەی باسی چینی کردووە لە زەریای هیندی و زەریای ئەتڵەسی، بۆ نموونە.
گرنگیدان بە پرسی سیستەمی نێودەوڵەتیی هەنووکەیی هەیە، کە ستراتیژەکە ئامانجی پاراستنیەتی، ڕەتکردنەوەی هەر گۆڕانکارییەک لەم سیستەمەدا، و نەگۆڕینی بۆ نەزمێکی جیهانی فرە جەمسەری و ئەمەش لە مانای دەقەکانی ستراتیژەکەدا ڕوونە .ستراتیژەکە گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە ڕۆڵ و سیاسەتەکانی ئەڵمانیادا لەخۆدەگرێت و گومانی تێدا نییە کە گۆڕانکاری و ڕەنگە پێکدادانی گەورە لەگەڵ ڕووسیا و چین دادەمەزرێنێت.
کامەران کەریم