ئایا وەرزشی شاخڕەوی و گەشتکردن بەپێ Hiking مەترسی لەسەر رەباتی سەلیبی و کڕکڕاگەی مەنەسکەسی جومگە دروست دەکەن؟

زایەڵە ـــ د. شێرزاد عەلی پسپۆر و ئەندامی چالاکی کۆڕی شاخەوانی هەورێ چەن زانیاری لەبارەی ڕەباتی سەلیبی پێشکەش دەکات بەتایبەت لە کاتی وەرزش وشاخەوانیدا. 

ڕەباتی سەلیبی پێشەوە Anterior Cruciate Ligament و کڕکڕاگەی مەنیسکەس Meniscus هەردووکیان پێکهاتەی گرنگی جومگەی ئەژنۆن و دڕان و برینداربوون لە هەریەکەیان دەتوانێت برینێکی بەئازار دروست بکات.

رەباتی سەلیبی باندێکی بەهێزی شانەیە کە بەسەر جومگەی ئەژنۆدا دەڕوات، ئێسکی ڕان (Femur) بە ئێسکی لاق (Tibia) دەبەستێتەوە.

مەنیسکەس کڕکڕاگەیەکە بە شێوەی هیلال کە وەکو شۆک مژ کاردەکات و یارمەتی دابەشکردنی کێش دەدات بە شێوەیەکی یەکسان لەناو جومگەی ئەژنۆدا.

زۆرجار برینداربونی ACL بەهۆی گۆڕانی لەناکاوی ئاراستە، نیشتنەوە بە بازدان، یان کاریگەری زۆرەملێ لەسەر ئەژنۆ دروست دەبێت، وەک ئەوانەی لە کاتی وەرزشەکانی وەک خلیسکێنەی سەر بەفر و تۆپی پێ و باسکەو شاخڕەوی ڕوودەدەن. لەلایەکی ترەوە دڕانی مێنیسکەس دەتوانێت ڕووبدات بەهۆی جوڵەی لەناکاوی پێچانی ئەژنۆ یان زەبری ڕاستەوخۆ بۆ ئەژنۆ.

ئەو هۆکارانەی خوارەوە مەترسی برینداربوونی رەباتی سەلیبی پێشەوە و دڕانی کڕکڕاگەی مەنیسکەس لە کاتی گەشتکردن بە پێ و شاخڕەوی زیاد دەکەن:

١. زەوییە نایەکسانەکان: زۆرجار گەشتکردن بە پێ  و شاخڕەوی بریتییە لە گەشتکردن بە ڕووبەرە نایەکسانەکانی وەک بەرد و ڕەگی دارو و قەراغی نەرمو شل. ئەمانە دەتوانن ببنە هۆی گۆڕانکاری لەناکاو لە ئاراستە یان هێز لەسەر ئەژنۆ، فشار دەخاتە سەر ACL و مەنیسکەس.

٢. خلیسکان و کەوتن: زەوی تەڕ یان شل دەتوانێت مەترسی خلیسکان و کەوتن زیاد بکات، ئەمەش دەبێتە هۆی پێچان یان زۆر درێژبوونەوەی ئەژنۆ، ئەگەری بریندارکردنی ACL یان مێنیسکەس.

٣. ڕۆیشتن بۆ خوارەوە: دابەزین لە لێوارەکاندا فشارێکی زیاتر دەخاتە سەر ماسولکەکانی چوار سەر Quadriceps، کە دەتوانێت بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لەسەر ACL و مەنیسکۆس ڕابکێشێت.

٤. هەڵگرتنی باری قورس: هەڵگرتنی جانتای پشتەوەی قورس دەتوانێت فشاری گشتی لەسەر جومگەی ئەژنۆ زیاد بکات، ئەمەش وا دەکات زیاتر ئامادەبێت بۆ برینداربوون.

٥. حاڵەتەکانی پێشوەختەی ئەژنۆ: ئەو کەسانەی کە پێشتر ئەژنۆیان بریندار بووە یان بەستەرەکانیان لاواز بووە، مەترسی زیاتریان لەسەرە لە کاتی چالاکییەکانی وەک گەشتکردن بە پێ.

نیشانەکانی دڕانی ACL لەوانەیە بریتی بن لە: دەنگێکی بەرز لە کاتی برینداربوونەکەدا، ئازارێکی زۆر و ئاوسانی ئەژنۆ، سەختی هەڵگرتنی قورسایی لەسەر قاچی بریندار، ناسەقامگیری یان هەستکردن بە "ڕێگەدان" لە ئەژنۆ واتە لاوازی کۆنتڕۆڵی ئەژنۆ.
نیشانەکانی دڕانی مەنیسکەس لەوانەیە بریتی بن لە: ئازار لە لای ناوەوە یان دەرەوەی ئەژنۆ، بەپێی ئەوەی کام مەنیسکی دڕاوە، ئاوسان و ڕەقبوونی ئەژنۆ، هەستکردن بە کلیککردن یان گرتن لە ئەژنۆدا، سەختی بە تەواوی ڕاستکردنەوە یان چەمانەوەی ئەژنۆ.

ڕێگریکردن لە دڕانی ACL و مەنیسکەس:

1. گەرمبوونەوە بە شێوەیەکی دروست پێش چالاکیی جەستەیی و ساردبوونەوە دوای ئەوە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ئامادەکردنی ماسولکە و بەستەرەکان بۆ ماندووبوون.
2. بەهێزکردنی ماسولکەکانی دەوروبەری جومگەی ئەژنۆ، بەتایبەتی چوار سەر و هامسترینگ، دەتوانێت سەقامگیری و پشتگیری باشتر بکات.
3. لەبەرکردنی پێڵاوی گونجاو بۆ چالاکییەکانت دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دابینکردنی کێشکردن و ڕێگریکردن لە خلیسکان و کەوتن.
4. پراکتیزەکردنی هاوسەنگی و لێهاتووییەکانی هەماهەنگی باش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی برینداربوون لە کاتی چالاکییەکان کە پێچان یان سوڕانەوەیان تێدایە.

چارەسەری برینداربوون یان دڕانی هەردوو ACL و دڕانی مەنیسکەس زۆرجار بریتییە لە:

1. پشوودان: دوورکەوتنەوە لەو چالاکییانەی کە فشار دەخەنە سەر ئەژنۆی بریندار، زۆر گرنگە بۆ ئەوەی ڕێگە بدرێت چاکبوونەوە ڕووبدات.
2. سەهۆڵ و بەرزکردنەوە: دانانی پاکەتی سەهۆڵ لە سەر ئەژنۆ و هێشتنەوەی بە بەرزی لە سەرووی ئاستی دڵەوە یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی ئاوسانی و ئازار.
3. دەرمانی ئازارشکێن: دەرمانی ئازارشکێن کە دەتوانن یارمەتیدەر بن لە کەمکردنەوەی ناڕەحەتی.
4. چارەسەری جەستەیی: وەرزشکردن بۆ بەهێزکردنی ماسولکەکانی دەوروبەری جومگەی ئەژنۆ و باشترکردنی نەرمی زۆر پێویستە بۆ چاکبوونەوەی درێژخایەن و ڕێگریکردن لە برینداربوونی داهاتوو.
5. نەشتەرگەری: لە هەندێک حاڵەتدا بەتایبەت بۆ برینداربوونی توند، ڕەنگە نەشتەرگەری پێویست بێت بۆ چاککردنەوەی ACL یان مەنیسکەس.

بەهیوای تەندروستی و سەلامەتی بۆ گشت شاخەڕەوان