شەڕ لە دەرگایە؛ گوندنشینانی دهۆك لە ئاگری چەك هەڵدێن

زایەڵە - لەگەڵ گەیشتنی فڕۆكە جەنگییەكاندا، دەنگی تۆپ و شەڕێكی قورس بە تەواوی لە ماڵەكانی گوندی دەرگەلێ نزیكدەبێتەوە.
ساڵح كامل لەوكاتەدا لە گوندە، رێگای هەڵاتنیان زەحمەت و پڕ مەترسییە، چونكە دەروبەری ناوچەكە بۆتە گۆڕەپانی روبەڕوبونەوەی چەكداری نێوان جەندرمەی تورك و گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە).
"لە ژیانی خۆمدا هیچ جارێك وەکو ئەوجارە شەڕ و دەنگی جۆرەها چەکم نەبیستبوو" ساڵح، بۆ پەرەگراف وای وت.
بە ماڵی ساڵح-ـەوە، تەنیا چوار خێزان لە گوندی دەرگەلێی ناحیەی كانی ماسێ لە دەڤەری بادینان ماونەتەوە، پێشتریش زۆرێك لە دانیشتوانەكەی لە مەترسی شەڕ هەڵاتون.
سوپای توركیا، جیاواز لە ساڵانی رابردوو، بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف چەند هەفتەیەكە بە هێزی زیاتر و چەكی قورسەوە خێراتر بەرەو قوڵایی سنوری پارێزگای دهۆك دەڕۆن، بە پاساوی شەڕی پەكەكە.
ساڵح کامل، موختاری گوندی دەرگەلێ وتی "27ـی مانگی رابردوو(حوزەیرانی 2024) بوو، لەگەڵ گەیشتنی دوو فڕۆكەی سەربازیی شەڕ دەستیپێكرد، دەوروبەرمان گەمارۆدرابوو، نەماندەتوانی رابكەین، تەلەفۆنمان بۆ خەڵكی تر كرد تا لە ناوچەكەوە بە هانامانەوە بێن".
دوای هەوڵەکان و لە ژینگەیەكی پڕ لە مەترسی، ئۆتۆمبێلێك دەگاتە خێزانەكەی ساڵح لە ناوەندی ناحیەی كانی ماسێ-ـوە و رزگاریان دەبێت.
تەنیا لە ماوەی 10 رۆژدا، لە سنوری ناحیەی كانی ماسێی سەر بە قەزای ئامێدی سێ گوند چۆڵكراون، ئەوانیش گوندەكانی دەرگەلێ، میسكا و شێلازا، لە تاو شەڕ و لەشكركێشی توركیا، تەنانەت لە هەندێك ناوچەی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان، جەندرمەی توركی بازگەی كاتییان داناوە، ئۆتۆمبێلی هاوڵاتیان رادەگرن و پرسیاری هۆكاری هاتوچۆ و زانیاریی كەسییان لێدەكەن.
چەند هەفتەیەكە ئەو بارودۆخە سەربازییەكەی ناوچەكانی دهۆك بەردەوامە، بەبێ ئەوەی هیچ دامەزراوەیەكی رەسمی لە هەرێمی كوردستان و عێراق، بە تەنیا رستەیەكیش باسی بكەن.

"لەنێوان گوندی بێلیزانی و کانی بڵاڤە لە ناحیەی کانی ماسێ، سوپای توركیا بازگەیان داناوە، من خۆم چوومەتە ئەو شوێنە و سەربازانی بازگەکە پرسیاریان لێكردم، كە لەکوێوە هاتووم و بۆ كوێ دەچم، خاڵی سەربازی زۆریشیان داناوە، بەڵام نازانم ژمارەیان چەندە" بەوتەی ئەدیب مستەفا، موختاری گوندی میسکا بۆ پەرەگراف.
گوندی میسکا، بەدێرینرترین گوندی دەڤەری بەرواری باڵا دادەنرێت، مێژووەکەی دەگەرێتەوە بۆ سەدان ساڵ و تەنیا 11 خێزانی كریستیانی تیا مابوو لەگەڵ خێزانێكی موسڵمان، ئەوانیش ئاوارەبون.
"گوندەكەمان بەهۆی شەڕەوە چۆڵكرا، ژمارەیەک خانووی هاوڵاتیان سووتان لە گوندەكەی ئێمە، تەنانەت کەنیسەی گوندەکە زیانی زۆر بەرکەوتووە، 50 بۆ 60 باخی سێو، ترێ، سماق و جۆرەها بەرهەمی تر هەیە کە هەریەكێكیان لەسەر روبەری لانیكەم چوار دۆنم بون، بە تەواوی لەناوچوون".
سەربازانی توركیا لەگەڵ تانكە سەربازییەكاندا بە پیادەڕۆ ناوچە و گوندەكانی كانی ماسێ دەگەڕێن، تێكەڵ بە خەڵك دەبن و پرسیار دەكەن، داوای هاوكاری دژی پەكەكە دەكەن، رۆژانە چەندین گرتەی ڤیدیۆیی و وێنەی سەربازانی تورك لەناو خاكی هەرێم لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا بڵاودەكرێنەوە.
تیمی كوردستانی عیراقی رێكخراوی (CPT)ـی ئەمریكی، لەگەڵ ئیدانەی لەشكركێشی توركیا، لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، مانۆڕە سەربازییەكەی ئەمجارە بە 300 تانكی سەربازییەوە دەستیپێكردووە و لەناو گوندەکانی کێستە، ئارادنا، چەلکێ، بابیرێ، ئورە و سەرەڕۆ لە ناحیەی کانی ماسێ بینراون و نیگەرانی خەڵكی ئەو گوندانەی لێكەوتووەتەوە.

بەڵام بابەكر زێباری، راوێژكاری سەربازی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە مەترسییەكانی ئەو لەشكركێشییەی توركیای كەمكردەوە و بە دووری زانی، بەمنزیکانە شەڕێکی گەورە لەناوچەکەدا رووبدات.
زێباری بۆ پەرەگراف وتی "شەڕی تورکیا و پەکەکە لەسەر سنور هەر هەبووە و بەردەوامیشە، باوەڕناکەم شەرێکی گەورە ڕوبدات، چونکە هەم پەکەکە ئەو توانایەی نییە ڕوبەڕوی سوپای تورکیا ببێتەوە، هەمیش تورکیا ناتوانێت لەو شاخ و داخانە زیاتر بێتە پێش".
ئەوەش لە كاتێكدایە میدیای توركیا و پەكەكە، رۆژانە هەواڵی شەڕەكەیان لە هەرێمی كوردستان و زیانگەیاندن بە یەكتریی بڵاودەكەنەوە.
بابەکر زێباری ڕەتیکردەوە تورکیا هێزی زیاتری هێنا بێت و هاتبێتە پێشەوە، "تورکیا هەر لەشوێنی خۆیەتی، بەڵام هەڕەشە دەکات و دەڵێت دێمە پێش و تەسفیەی پەکەکە دەکەم، بەڵام تائێستا عەمەلییەن هەر لەشوێنی کۆنی خۆیانن، هێزی زیاتریش نەهاتووە و هەر ئەوەی جارانە، لەوانەیە رەبایەیەکیان زیاتر کردبێت و هەر ئەوەندەیە".
عێراق 362 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ توركیا هەیە، كە 300 كیلۆمەتریان وشكانییە و ئەویتریش روبارە، ئەو سنورەش ناوچەی سەخت و زنجیرە شاخی بەرزن، بە تایبەت لە سێكوچكەی نێوان عیراق و ئێران و توركیا، بەوهۆیەوە عێراقیش ناتوانێت كۆنتڕۆڵی بكات و بە درێژایی مێژوو لەو سنورەدا خاڵی سەربازی نەبووە.
فەریق محەمەد سوعێدی، فەرماندەی هێزەكانی پاسەوانی سنور سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق دەڵێت، لەگەڵ توركیا بە دوو ئاڕاستەدا كاردەكەن، یەكێكیان هەماهەنگیی سەربازییە و ئەویتر بنیاتنانی خاڵی سەربازییە، لەوەی دوەمیاندا، دەستیانكردووە بە دانانی زیاتر لە 27 خاڵی سەربازیی لەسەر سنور، بە تایبەت لە سنوری زاخۆ و هەندێكیشیان لە سنوری پارێزگای هەولێر لەگەڵ توركیا. بەپێی ئاژانسی عێراقیەی نیمچەفەرمی كە 24ـی حوزەیران بڵاویكردۆتەوە.
هەروەها دانبەوەدا دەنێت جوڵە و لەشكركێشی توركیا بە قوڵایی جیاواز لەناو خاكی عێراق هەیە.
توركیا زیاتر لە سەدا 86ـی سنوری خۆی لەگەڵ عێراق داگیركردووە، بە قوڵایی پێنج تا 40 كیلۆمەتر، 64 بنكە و بارەگای سەربازی لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا جێگیر كردووە، ئەوەش لە ساڵی 2017ـەوە تا ئەمساڵ، بەپێی بەدواداچونەكانی رێكخراوی (CPT).

بابەكر زێباری، كە سوپاسالاری پێشووتری عێراق بوو، رونیكردەوە "ئەگەر تورکیا بیەوێت سنورەکانی خۆی قایم بکات وەک چۆن سنوری خۆی لەگەڵ سوریا و ئێران کۆنکرێت کرد و چاودێری بەردەوام دەکات، سنوری عێراق و تورکیاش والێبکات کێشەکە چارەسەر دەبێت، بەڵام نە تورکیا دەیەوێت ئەم کێشەیە چارەسەر بکرێت و پەکەکەش بەهەمانشێوە نایەوێت، هەروەها پەکەکەش لەتورکیا کاری خۆی بەجێهێشتووە و هاتووەتە ناو خاکی هەرێم".
بەپێی بەدواداچونەكانی پەرەگراف، شەڕ و لەشكركێشی توركیا، زیاتر لە 10 هەزار دار و سەدان باخی لە ماوەی 10 رۆژدا لە گوندەکانی بڵاڤە، گوهەرزێ، سەرگەلێ و سگێرێ سوتاندووە.
لە 20ـی حوزەیرانەوە تا 3ـی تەمموز، بۆردومانی دەوروبەری گوهەرزێ و بڵاڤە و سەرگەلێ زۆر زیاتر بووە بەراورد بە مانگەکانی رابردوو، رۆژ هەیە زیاتر لە 50 جار دەوروبەری گوهەرزێ بۆردومانکراوە، ئەوەی زیاتر جێگای مەترسییە بۆردومانکردنەكان بوونەتە هەڕەمەکی، بۆیە هاتۆچۆی خەڵك بەگشتی سنوردار بووە" کارڤان گوهەرزێ، دانیشتوی گوندی گوهەرزێ وای وت.
گوهەرزێ بۆ پەرەگراف ئاماژەی بەوەدا زیاتر لە 10 هەزار داری کەزان، بەڕوو، هەرمێ، سێو و جۆرەها داری تر سوتاون، سەدان باخ لەناوچوون كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی خەڵك بوون، تەنیا داواكارییان بەدەنگەوەهاتنی لایەنی پەیوەندیدارە.
پەرەگراف پەیوەندی بە ژمارەیەك لە لێپرسراوانی باڵای ئیداری و ئەمنیی ناوچەكەوە كرد، بەڵام بە پاساوی جیاواز ئامادەنەبوون لێدوان بدەن.

ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا، دوابەدوای سەردانەكەی ئەمساڵی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا بۆ بەغدا و هەولێر هات، كە تەوەرێكی سەرەكیی شەڕی پەكەكە بوو.
سوپای تورکیا چاوی بڕیوەتە سەر کۆنتڕۆڵکردنی زنجیرە چیای گارا، بە ئامانجی قفڵکردنی تەواوەتی سنوری نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا تا کۆتایی بە جموجۆڵی گەریلاکانی پەكەكە بهێنن، چونكە چیای گارا، ناوچەیەکی ستراتیژی بە بەهایە، بە شاڕێیی جموجۆڵی گەریلا لە ناوچەکەدا دادەنرێت و هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆک بەیەکەوە دەبەستێتەوە، هەروەها ئەشکەوت و خەرەندەکانی ئەو زنجیرە چیایە بوونەتە پەناگەیەک بۆ ڕاهێنان و خۆ حەشاردانی ژمارەیەکی زۆر لە چەکدارانی پەكەكە، بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوی (CPT).
گارا بە بەرزی 2251 مەتر لە ئاستی ڕووی دەریا و بە درێژای 38.9 کیلۆمەتر هەر چوار قەزای مێرگەسۆر، ئاکرێ، ئامێدی و زاخۆ بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە دامێن و قەدپاڵەکانی ئەو زنجیرە چیایەدا 94 گوند هەن و تەنیا 39 گوندی ئاوەدان لە ناوچەكەدا ماون و ئەوانیتر چۆڵكراون.
بەپێی ئامارەكانی (CPT) لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا كۆتایی مانگی ئایار، سوپای تورکیا زیاتر لە 800 بۆردومان و هێرشی بۆسەر خاکی هەرێمی کوردستان ئەنجامداوە و بەهۆیانەوە هەشت هاوڵاتی مەدەنی شەهیدبون.
"بە تەنیا من هەزار داری سێوم هەبوو لەگەڵ سەدان داری گوێز و بەرهەمی دیكە، هەموویان سوتان، لەكاتێكدا داهاتی باخەكانم مانگانە نزیكەی 15 ملیۆن دیناربوو، واهەموی رۆیشت" ساڵح كامل وادەڵێت، ئەو هەموو شتێكی لە گوندی دەرگەلێ بەجێهێشت، هێندە هێزی سەربازی توركیی و بازگەی لە ناوچەكەدا بینیوە، ئومێدی نییە جارێكیتر بتوانێت بگەڕێتەوە. / پەرەگراف